Σάπες: ο τόπος μας

  Στο φωτογραφικό αρχείο που έχω στη διάθεσή μου υπάρχουν πολλές φωτογραφίες στις οποίες εικονίζονται παρέες συγγενικές και φίλων... Πολλές από αυτές μένουν ακαταχώρητες στα θέματα που επέλαξα να παρουσιάσω. Όμως, επειδή μέσα από τις πολλές αυτές φωτογραφίες, βλέπουμε χαρακτηριστικές στιγμές από την οικογενειακή, κοινωνική και επαγγελματική ζωή των Σαπαίων πολιτών, έκρινα πως θα ήταν σκόπιμο και χρήσιμο, να προσπαθήσουμε να μελετήσουμε και να κατανοήσουμε το ύφος και το χρώμα της εποχής εκείνης...

  Θα προσπαθήσω να τις κατατάξω με χρονολογική σειρά, όσες έχουν ημερομηνίες, ενώ οι υπόλοιπες με κάποιον υπολογισμό!  Επίσης, δεν θα τηρείται η χρονολογική σειρά, όταν μεταξύ δυο φωτογραφιών υπάρχει κάποια θεματική σύνδεση!

  Εάν, κάποιοι από σας έχετε πληροφορίες που δεν είναι σημειωμένες, με χαρά θα περιμένω τις υποδείξεις σας! 

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΜΙΑΣ ΑΛΛΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

Σάπες 1925! Η φωτογραφία προέρχεται από το αρχείο του Σταύρου Αγγελίδη, του οποίου ο πατέρας Κωνσταντίνος, εικονίζεται (πρώτος αριστερά). Η φωτογραφία είναι τόσο παλιά που κανείς δεν αναγνώρισε κανένα από τα υπόλοιπα πρόσωπα. Προσπάθησα να εντοπίσω το ταβερνάκι στο οποίο βρίσκεται η παρέα. Ο ταβερνιάρης είναι αυτός με την άσπρη ποδιά. Επάνω στην πόρτα στο βάθος, υπάρχει μια ταμπέλα μαγαζιού. Δυστυχώς δεν είναι δυνατόν να αναγνωστεί! Παρατηρώ επίσης την άσχημη κατάσταση του πεζοδρομίου, αν και οι δρόμοι τότε ήταν όλοι χωματόδρομοι! Αρκούμαστε στο να δούμε μια όμορφη φωτογραφία που έχει ηλικία 87 χρόνων! και δείχνει τη θέληση του ανθρώπου του μόχθου για λίγες στιγμές χαλάρωσης!

Σάπες, γύρω στα 1935 με '36. Δυστυχώς δε γνωρίζω κανένα από το εικονιζόμενα πρόσωπα. Τέσσερις κύριοι με γραβάτες και κοστούμια φωτογραφίζονται με ένα αρκετά μεγάλο συγκρότημα αθίγγανων λαϊκών οργανοπαικτών με τις πίπιζες και τα νταούλια, τα οποία παίζουν και μικρά παιδιά. Συμπεραίνω ότι είναι από κάποιο γάμο ή κάποια γιορτή. Η φωτογραφία ανήκει στο αρχείο του Ανδρέα Καφετζή.

 Κάτω φωτογραφία: Συγκρίνοντας τις δύο παραπάνω φωτογραφίες θα συμφωνήσετε πιστεύω ότι τραβήχτηκαν την ίδια ημέρα, με τη διαφορά ότι στη δεύτερη οι κύριοι με τα κοστούμια πήραν τα νταούλια, προφανώς όχι για να παίξουν, αλλά για να φωτογραφηθούν. Στο βάθος που είναι το ΠΑΛΛΑΔΙΟ είναι στολισμένο με κλαδιά δάφνης ή κουμαριάς. Άρα πρόκειται για κάποια γιορτή. Επίσης δίπλα διακρίνεται το φαρμακείο του Δαμιανού Χαστά, που όμως λόγω του ότι είχε αποβιώσει, λειτουργούσε με το όνομα κάποιοι Κ.ΦΡΥΣΣΑ. (Περισσότερα στην επόμενη φωτογραφία)....

28/10/1964 ...Πληροφορία που έμαθα από την κ. Γαλήνη Κιρκινέζη, έλεγε ότι ο Κ. ΦΡΥΣΣΑΣ θα συνέχιζε να έχει το φαρμακείο, μέχρι ο γιος του Δαμιανού, Στέφανος Χαστάς, ελάμβανε το πτυχίο του φαρμακοποιού. Οι ντόπιοι ήξεραν το Στέφανο με το όνομα Τέτης.  Στην παρέα της φωτογραφίας, μπροστά στο περίπτερο του Παναγ. Πέτρογλου, λίγο πριν από κάποια παρέλαση, ο Στέφανος Χαστάς, έχει δεξιά του το γιατρό Γιάννη Πασχαλίδη, το Νίκο Τσαβδάρη, το Νίκο Καπέτση, Σταύρο Αγγελίδη, Κουκουτόλια Απόστολο, Δημ. Μπεκιαρίδη και τον Σαμαρά.  Στα αριστερά του ο Πέτρος Θεμελής και Παυλίδης Μιχάλης.

 Προσωπικά γνωρίζω ότι ο Ιωάννης, γιος του Δαμιανού Χαστά, δούλευε στο φαρμακείο και οι περισσότεροι ξέραμε ότι αυτός ήταν ο φαρμακοποιός! Τυπικά ήταν υπάλληλος του αδερφού του και δεν ξέρω αν ήταν και την περίοδο που ζούσε ο πατέρας του Δαμιανός.  Πολύ πιθανό. Στην πραγματικότητα όμως αυτός στήριζε τη λειτουργία του φαρμακείου! Τον θυμάμαι που έκανε μόνος του συνθέσεις φαρμάκων με διάφορα υλικά και υγρά που τα βλέπαμε σε μπουκάλια και βάζα, στο πίσω μέρος του φαρμακείου.

 Σ' αυτό δούλευε ο Ιωάννης Χαστάς, πατέρας του συμμαθητή μου Δαμιανού. Το φαρκακείο εκείνο που για πολλές δεκαετίες ήταν και το μοναδικό στον τόπο μας, στεγαζόταν στο ίδιο κτίριο με το ΠΑΛΛΑΔΙΟ. Αρκετά αργότερα, γύρω στα 1970, μεταφέρθηκε σε οίκημα του Γεωργίου Κηπουρού (οδός Μαρινάκη). Πρέπει να λειτούργησε μέχρι το θάνατο του Στέφανου, που ήταν αιφνίδιος και απρόσμενος. Ο Στέφανος είχε παντρευτεί την οδοντίατρο Μαρίκα Μαργαρίτου, αλλά δεν είχαν απογόνους...

Σάπες - Χειμώνας του 1938.  Η πρώτη σκέψη που μου ήρθε στο μυαλό ήταν η χρονολογία 1938.  Ένα χρόνο μετά άρχισαν τα σύννεφα του πολέμου να σκεπάζουν τον ουρανό της Ευρώπης. Τον επόμενο Χειμώνα, η Ελλάδα έμπαινε στο χορό του πολέμου. Οι όμορφες στιγμές που ζει η παρέα της φωτογραφίας μέσα στο χειμωνιάτικο τοπίο ήταν πέρα από κάθε φόβο. Έχω την εντύπωση ότι στα χρόνια εκείνα ο Χειμώνας ήταν πάντα πιο βαρύς. Τα χιόνια συχνά σκέπαζαν τους δρόμους και τις γειτονιές. Μικροί και μεγάλοι, φορώντας τα πιο ζεστά ρούχα που είχαν, έβγαιναν έξω για να παίξουν χιονοπόλεμο!   Η φωτογραφία είναι πίσω από την κατοικία (στην αυλή) του Αλέξανδρου Νάνου και είναι τραβηγμένη από ανατολικά προς τα δυτικά, (οδός Ανατολικής Θράκης). Το διώροφο σπίτι στο βάθος ήταν του Θεολόγη Εξηντάρη του ιδιοκτήτη του αλευρόμυλου, που σήμερα έχει γκρεμιστεί από τους ιδιοκτήτες αφών Ευκαρπίδη.  Η φωτογραφία δημοσιεύτηκε στην τοπική εφημερίδα ''Ελεύθερη Άποψη'' και τα πρόσωπα που αναφέρονται είναι η Λαμπρινή Πίνιου (1901) και η Στέλλα Πίνιου-Νικολαΐδου (1924). Τα υπόλοιπα πρόσωπα δεν εντοπίστηκαν.

Η φωτογραφία προέρχεται από το αρχείο του Σταύρου Αγγελίδη, όμως κανείς δεν αναγνώρισε κάποιο από τα πρόσωπα. Ίσως η φωτογραφία αυτή θα έπρεπε να βρίσκεται σε μια άλλη σελίδα, που να έχει σχέση με την ιστορία. Το σίγουρο είναι ότι είναι στις Σάπες και πιο συγκεκριμένα μπροστά στο ΠΑΛΛΑΔΙΟ. Αναγνώρισα το μεταλλικό τραπέζι. Ένα από αυτά είχα κι εγώ, μετά όμως πετάχθηκε γιατί σκούριασε. Άλλο ένα στοιχείο που γνωρίζω είναι η ταμπέλα του εστιατορίου ΚΑΒΡΑΚΟΥ. Ήταν πρόσφυγας από την Ανατ. Θράκη. Μέχρι το 1940 ζούσε στις Σάπες, αλλά την εποχή της Βουλγαρικής Κατοχή, έφυγε οριστικά και από ότι λένε οι πληροφορίες μου εγκαταστάθηκε στην περιοχή της Λάρισας. Από αυτόν γύρω στα 1950, ο πατέρας μου αγόρασε την πατρική μας κατοικία. Προσπάθησα να μελετήσω τη φωτογραφία από τα άτομα που υπάρχουν. Κανένα από τα πρόσωπα που κάθονται στο τραπέζι δεν αναγνώρισα. Δεν ήταν ντόπιοι. Μάλλον πρόκειτα για εποχή Μεταξά, γύρω στα 1938. Δυο νεαρά παιδιά φαίνεται να φορούν το δίκοχο με το σήμα της ΕΟΝ. Και ο άνθρωπος με τη στρατιωτική στολή την ίδια εποχή μου θυμίζει...   

Σάπες 28 Ιανουαρίου 1947: Στη φωτογραφία μέσα στα χιόνια μια παρέα τριών φίλων από τους οποίους αναγνωρίζω το νεαρό Μίμη Ψαθά με το κοντό παντελόνι! Αναφέρονται όμως και τα ονόματα του Λάμπρου και του Ιωάννη. Πίσω υπάρχει η αφιέρωση: "Ενθύμιον από τους φίλους μου Λάμπρο και Ιωάννη. Εν Σάππαις τη 28η Ιανουαρίου 1947". Τη φωτογραφία μου έστειλε η Φωτεινή Ψαθά, κόρη του Μίμη. [15/2/2012]

Σάπες γύρω στα 1947 με '48, εποχή Εμφυλίου Πολέμου. Η ζωή κατά τη διάρκεια της ημέρας δεν διέφερε από αυτή μιας ειρηνικής περιόδου. Η παρέα των νεαρών φωτογραφίζεται μπροστά από ένα λεωφορείο της εποχής (ήταν παλιά στρατιωτικά οχήματα που είχαν αποσυρθεί και αυτοί που τα αγόραζαν τα διασκεύαζαν σε μεταφορικά μέσα. Υποθέτω πως η θέση που βρίσκονται είναι στον κεντρικό δρόμο σε ένα καφενείο που λειτουργούσε ως Σταθμός ΚΤΕΛ. Αναγνωρίζω όλα τα πρόσωπα. Από αριστερά: Θανάσης Μπακιρτζής, Βασίλης Μαλλίδης, Γιάννης Σεραφειμίδης, Κώστας Παπαδόπουλος και Βενιζέλος Κιρκινέζης, ο πατήρ Βασίλειος σήμερα. Δυο από τους μαθητές φέρουν μαθητικό καπέλο του Γυμνασίου Σαπών. Αν ανατρέξουμ στην ιστορία του σχολείου μαθαίνουμε ότι το 1945-46 είναι η τελευταία χρονιά που λειτουργεί το Αστικό Σχολείο. Από την επόμενη χρονιά ιδρύεται «Οκτατάξιο Γυμνάσιο». Αυτή την πρώτη χρονιά το Γυμνάσιο λειτουργεί με 98 μαθητές (οι 79 από αυτούς στην Γ’, δηλαδή στην πρώτη τάξη του οκταταξίου) και μόνο με τρεις καθηγητές, που προσπαθούν να διδάξουν τα περισσότερα μαθήματα. (αρχείο: Βασιλείου Μαλλίδη)...

1948: Γιορτή της Αγίας Παρασκευής στο Αρσάκειο. Η παρέα των κοριτσιών επιστρέφει από τη γιορτή της Αγίας Παρασκευής του Αρσακείου. Οι φωτογραφίες της εποχής εκείνης προκαλούν ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον σε μένα, γιατί μην ξεχνάτε ότι βρισκόμαστε στη σκληρότερη περίοδο του Εμφυλίου Πολέμου, που τότε έγιναν και στις Σάπες πολλά άσχημα και τραγικά γεγονότα. Όμως κατά τη διάρκεια της ημέρας, η ζωή κυλούσε στους κανονικούς της ρυθμούς. Στη φωτογραφία βλέπετε πόσο φρόντιζαν για την εμφάνισή τους οι κοπέλες της εποχής. Από τα πρόσωπα που εικονίζονται, πιθανολογώ ότι τα δυο κορίτσια από αριστερά είναι η Γεωργία Γκαϊντατζίδου και η Ματούλα Ζαμπογιάννη. Οι υπόλοιπες τρεις είναι η Ελένη Τζανίδου (αργότερα Φραγκάκη), η Δέσποινα Μαλλέ, η θεία μου και η Γαλήνη Μπομποτά και μετέπειτα Κιρκινέζη. (αρχείο: Δέσποινας Μαλλέ).

Σάπες 1949: Στον κεντρικό δρόμο των Σαπών. Από όσο μπορώ να καταλάβω, πρέπει πίσω από την παρέα να είναι το ψαράδικο του Κώστα Μπουφινά και δίπλα αριστερά, το καφενείο του Ρωμαΐδη, που εκείνη την εποχή λειτουργούσε και ως "Σταθμαρχείο των λεωφορείων". Για την ιστορία αναφέρω ότι τότε γινόταν δυο δρομολόγια από και προς την Κομοτηνή. Τα πρόσωπα της φωτογραφίας είναι ο Γρηγόρης Χαριτόπουλος,  ο Σταύρος Αγγελίδης, επαγγελματίας, ο Χαράλαμπος Σταυρίδης, που έχει σήμερα το Γραφείο Ταξιδίων στην Κομοτηνή και ο Νίκος Καραθανάσης, επαγγελματίας. Από τα πρόσωπα που είναι πίσω αναγνωρίστηκαν ο Τάκης Παπάζογλου και ο Μίμης Παπαθεοδώρου, γνωστός στην Κομοτηνή ως δημοσιογράφος. Η φωτογραφία δημοσιεύτηκε στην "Ελεύθερη Άποψη".

Σάπες γύρω στα 1949 με '50. Η παρέα πίνει τα ουζάκια της, οι περισσότεροι στα όρθια, μπροστά σε κάποιο καφενείο, που δεν είναι εύκολο να προσδιορίσω. Δυο από την παρέα φορούν στρατιωτική στολή. Πρόκειται για το Θανάση Πορτοκάλογλου ή Πορτοκάλη όπως τον ξέραμε οι περισσότεροι, που αργότερα έγινε ταξιτζής. Δίπλα του ο Παναγιώτης Κιρκινέζης, ο οποίος υπηρέτησε 4 χρόνια στο στρατό στα ΛΟΚ, από το 1946 μέχρι το 1950 περίπου και ο λόγος της μακράς στράτευσης ήταν ο Εμφύλιος Πόλεμος. Δεξιά του ο Δημήτρης Κεχαγιάς. Καθιστός αριστερά ο Χαράλαμπος Μαλλίδης και πίσω του ο Τσακαλίδης ?, που ήταν τσαγκάρης. Τους υπόλοιπους δεν τους αναγνωρίζω. (Αρχείο: Χαράλαμπου Μαλλίδη).

Σάπες 1954 στο Κρυονέρι. Οι Σαπαίοι της ηλικίας μου και οι πιο παλιοί γνωρίζουν ποιο ήταν το Κρυονέρι. Ήταν την εποχή που στις Σάπες ακόμη και το καλοκαίρι, μέσα στο λιοπύρι, κάποια μέρη ανάβλυζαν νερό και μάλιστα δροσερό και απολαυστικό! Σήμερα ούτε το χειμώνα δεν υπάρχει μια πηγή! Το Κρυονέρι ήταν στη βάση ενός μικρού γκρεμού στην πευκόφυτη περιοχή νότια του Δημοτικού και Γυμνασίου. Αυτό το απότομο μέρος ως μικροί ορειβάτες το ανεβοκατεβαίναμε για παιχνίδι κι όταν διψάγαμε από την προσπάθεια πίναμε το δροσερό νερό της πηγής. Εκεί κοντά υπήρχαν και αμπέλια και δέντρα οπωροφόρα! Υπήρχε όμως και ο "κουρουντζής". Η ιδέα ότι μπορεί να έρθει από ώρα σε ώρα, μας εμπόδιζε από πονηρές σκέψεις. Από αυτό λοιπόν το μέρος είναι και η παραπάνω φωτογραφία, λίγα χρόνια πριν από μας. Βλέπουμε μια παρέα φίλων με το γραμμόφωνο στα χέρια να ετοιμάζεται για λίγη διασκέδαση. Τα πρόσωπα που αναγνωρίστηκαν είναι οι: Λάκης Πετμεζάς, Παναγιώτης Τραμπίδης, Γιώργος Ψαθάς, Θανάσης Βαλασιάδης, Θεόδωρος Γιογκατζής, Βενιζέλος Κιρκινέζης, ο παπάς μας, και ο Κώστας Κρυστάλλης. Η φωτογραφία ανήκει στο αρχείο του Β.Κιρκινέζη...

Σάπες γύρω στα 1960... Μια ιδιαίτερα χαρακτηριστική φωτογραφία για την εποχή της. Μου την έστειλε ο Δημήτρης Πανδρακλάκης και εικονίζεται ο πατέρας του Κωνσταντίνος. Είναι η ώρα που τακτοποιεί προσεκτικά τα αυγά (αβγά), πριν ξεκινήσει κάποια Παρασκευή για το παζάρι των Σαπών. Την εποχή εκείνη ήταν συνηθισμένη τακτική οι άνθρωποι που ζούσαν στα χωριά και είχαν δικά τους ζώα και πουλερικά, να συγκεντρώνουν κάτι από την παραγωγή τους και με τη σειρά τους να την ανταλλάσσουν με τους εμπόρους ώστε να αγοράσουν άλλα προϊόντα. Θυμάμαι τον πατέρα μου που τη δεκαετία του '50 και '60 είχε παντοπωλείο και μανάβικο, γύριζε με το κάρο και το άλογο (το μαύρο), στα χωριά για να πουλήσει την πραμάτια του. Σχεδόν όλοι οι χωριανοί, αντί για χρήματα έδιναν προϊόντα από την παραγωγή τους. Όμως να ξέρετε ότι ακόμη και σήμερα γίνεται κάτι τέτοιο στα παζάρια και προβλέπω ότι τα επόμενα χρόνια θα αυξηθεί το φαινόμενο. Και για να επιστρέψω στη φωτογραφία παρατηρώ στα αριστερά της φωτογραφίας τα χερούλια ενός γεωργικού εργαλείου. Ένα άροτρο με το οποίο όργωναν τότε οι γεωργοί τα χωράφια τους με τη βοήθεια των βοδιών!

Σάπες: Δεκαετία του 1970.  Τρεις φωτογραφίες πολύ χαρακτηριστικές εκείνης της εποχής. Μουσουλμάνοι κάτοικοι της περιοχής μας, με τις παραδοσιακές φορεσιές, που ερχόταν τακτικά στις Σάπες για τα ψώνια τους. Νομίζω πως ο τρίτος, είναι ντόπιος κάτοικος! Φωτογράφος και των τριών είναι ο Αλέκος Χαρισιάδης, που πέτυχε να αποτυπώσει τις εντυπσιακές εικόνες μιας περασμένης εποχής.  Οι φωτογραφίες προέρχονται από το αρχείο του Σαπαίου γιατρού Ανδρέα Καφετζή, από τον οποίο έχω λάβει πάνω από 200 φωτογραφίες σε άριστη φωτοτυπημένη έκδοση. Δυστυχώς και οι δύο δε ζουν σήμερα, αλλά μας χάρισαν τη δυνατότητα να έχουμε εικόνες των Σαπών...