Στις 20 Σεπτεμβρίου 2004, συμπληρώθηκαν 60 χρόνια από την απελευθέρωση της Θράκης και των Σαπών από τη Βουλγαρική Κατοχή. Τη μέρα εκείνη λοιπόν τιμήθηκαν τα θύματα της εποχής εκείνης σε μια σεμνή τελετή. Το 2004, είχα την πρόνοια να αποθηκεύσω το δημοσίευμα που ακολουθεί από την εφημερίδα "ΧΡΟΝΟΣ". Διαβάζοντάς το μπόρεσα κι εγώ να πληροφορηθώ για τα θύματα που τα ονόματά τους αναγράφονται στο ηρώο της φωτογραφίας.
Αποδόθηκαν τιμές στους 11 επώνυμους αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης που βρέθηκαν κατακρεουργημένοι και άγρια δολοφονημένοι πληρώνοντας το τίμημα των ιδανικών τους... Εξήντα ολόκληρα χρόνια από την απελευθέρωση των Σαπών από τα βουλγαρικά στρατεύματα γιορτάστηκαν σε σεμνή τελετή, με κατάθεση στεφάνων κι απόδοση τιμών στους 11 επώνυμους αγωνιστές της εθνικής αντίστασης, αλλά και σε όλους τους ανώνυμους αγωνιστές που πολέμησαν και έπεσαν κατά την περίοδο 41-44.
Στην τελετή παρευρέθηκαν ο οικοδεσπότης δήμαρχος Σαπών Γιώργος Πιλιλίτσης, εκπρόσωποι της εκκλησίας, πολιτικές και στρατιωτικές αρχές και μια πλειάδα Σαπαίων, αλλά και κατοίκων της ευρύτερης Ροδόπης που αγωνίστηκαν για την ελευθερία της περιοχής, συγγενείς των θυμάτων κ.ά. Εκ μέρους του Δ.Σ. της ΠΕΑΕΑ και των παραρτημάτων Ροδόπης, Ξάνθης, Έβρου, Καβάλας και Δράμας, καθώς επίσης της περιφερειακής επιτροπής, το ιστορικό της ημέρας διάβασε ο πρόεδρος της ΠΕΑΕ Ροδόπης Αθανάσιος Θεοδοσιάδης.
Ο κ. Πιλιλίτσης τόνισε κατά τη διάρκεια του λόγου του για την αξία της ελευθερίας: "Γιορτάζουμε τον ηρωϊκό αγώνα αυτών των ανθρώπων, των ηρώων, οι οποίοι έπεσαν στον βωμό της πατρίδας για λευτεριά, κοινωνική δικαιοσύνη, δημοκρατία. Ανθρώπων οι οποίοι παρόλο το χάρισμα της ζωής, το οποίο είναι αγαθό, το έχασαν, πρόβαλαν τα στήθη τους για να προασπίσουν μεγαλύτερες αξίες.
Η ζωή είναι η μεγαλύτερη αξία αλλά δεν έχει κανένα νόημα όταν ζεις σκλαβωμένος, όταν δεν μπορείς να προασπίσεις τα ιδανικά της φυλής σου, τα ιδανικά της δημοκρατίας, της ελευθερίας, της οικογένειας. Ήταν πραγματικά μια πράξη ενάντια όχι μόνο στα βουλγαρικά στρατεύματα της κατοχής, αλλά ενάντια στο ναζισμό και στον φασισμό. Δυνάμεων που ήθελαν να υποδουλώσουν τον κόσμο, ουσιαστικά την Ευρώπη και τον κόσμο, να επιβληθούν και να καταλύσουν αξίες. Αυτοί μαζί με τους συνεργάτες τους, τους προδότες, τους συνεργούς τους, ήταν οτιδήποτε πιο σκοτεινό υπάρχει στην ιστορία την δική μας. Βρέθηκαν όμως άνθρωποι, βρέθηκαν ήρωες που πάλεψαν πραγματικά για να αποκαταστήσουν αυτά τα ιδανικά. Αυτοί οι άνθρωποι που έπεσαν δεν θα ζητούσαν τίποτα άλλο από εμάς, ούτε τιμές, ούτε στεφάνια, ούτε δόξα. Θα περνούσαν μόνο ένα μήνυμα, στις επόμενες γενιές να το κάνουμε γνωστό, εσείς οι πολύ παλιότεροι και εμείς οι νεώτεροι να περάσουμε αυτά τα μηνύματα προάσπισης αυτών των αξιών".
Ο εκπρόσωπος της εθνικής αντίστασης, Αθανάσιος Θεοδοσιάδης διάβασε το χρονικό της ημέρας: "Γιορτάζουμε σήμερα τα 60 χρόνια της απελευθέρωσης των Σαπών όπως και ολόκληρης της περιοχής Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης από τα βουλγαρικά στρατεύματα κατοχής το πρώτο δεκαπενθήμερο, αλλού έγινε στις 13, εδώ έγινε στις 14 Σεπτέμβρη 1944 από το 81ο και το 26ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ, στις περιοχές της Δράμας και της Καβάλας.
Επίσης σήμερα τιμούμε εδώ τους 11 επώνυμους αγωνιστές της εθνικής αντίστασης που δολοφονήθηκαν από τα βουλγαρικά στρατεύματα κατοχής, αλλά επίσης τιμούμε και όλους τους ανώνυμους πολεμιστές συμπατριώτες μας που έπεσαν πολεμώντας τους κατακτητές κατά την περίοδο 1941-1944. Όπως σε όλη την χώρα έτσι και εμείς εδώ στην ακριτική Ροδόπη και στην επαρχία Σαπών, όταν όλα τα έσκιαζε η φοβέρα και τα πλάκωνε η σκλαβιά, πολεμήσαμε ενάντια στους κατακτητές γιατί η περιοχή μας είχε προσαρτηθεί από την Βουλγαρία σαν αντάλλαγμα για να προσχωρήσει στον φασιστικό άξονα, αλλά και γιατί επέτρεψε να περάσουν τα γερμανικά στρατεύματα από το έδαφός της για να κατεβούν στο Αιγαίο. Δεν ήταν απλώς μία ξένη κατοχή από ξένα στρατεύματα, αλλά ήταν μία προσπάθεια ενσωμάτωσης από το τότε βουλγαρικό κράτος. Εγκαταστάθηκαν βουλγαρικές αρχές παντού και στο τελευταίο χωριό ήρθαν έποικοι, εγκαθιδρύθηκε με δύο λόγια ένα ασφυκτικό καθεστώς βίας και τρόμου.
Οι ελληνικές αρχές και όλοι σχεδόν οι προύχοντες του νομού είχαν φύγει πριν του Στρυμόνα πριν την γερμανική εισβολή, που όπως είναι γνωστό έγινε στις 6 Απρίλη 1941, παρά την ηρωϊκή αντίσταση των υπερασπιστών του φρουρίου της Νυμφαίας. Τιμητική εξαίρεση αποτέλεσε ο μητροπολίτης Βασίλειος ο οποίος μάλιστα την ημέρα του Αγίου Γεωργίου μίλησε στον ομώνυμο ναό της Κομοτηνής πατριωτικά γι’ αυτό την επόμενη τα βουλγαρικά στρατεύματα κατοχής τον απέλασαν. Αμέσως σχεδόν μετά την υποδούλωση της πατρίδας μας άρχισε ο απελευθερωτικός αγώνας και στο νομό μας. Από το καλοκαίρι ακόμα του 1941, μέλη και στελέχη του ΚΚΕ που μόλις είχαν επιστρέψει από το αλβανικό μέτωπο, πήραν την πρωτοβουλία και σε συνεργασία με άλλους πατριώτες, ανεξάρτητων πολιτικών πεποιθήσεων που ενστερνίζονταν τους σκοπούς του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα, άρχισαν να συγκροτούν τους πρώτους πυρήνες αντίστασης. Τέτοιες οργανώσεις σε σύντομο χρονικό διάστημα με πολλούς κινδύνους, αλλά μεθοδικά και βασανιστικά, έγιναν σε όλα σχεδόν τα χωριά της επαρχίας Σαπών. Στην πορεία, καθοδηγητικό κέντρο αναδείχτηκαν οι Σάπες με υπεύθυνο τον Ορέστη Καπλάνη, τον θρυλικό Υψηλάντη.
Η πρώτη αντιστασιακή πράξη αυτών των οργανώσεων ήταν να κρατήσουν υψηλό το πατριωτικό φρόνημα του λαού για να μην πετύχει το ιδιόμορφο δημοψήφισμα που διοργάνωσαν οι βουλγαρικές αρχές με τις περίφημες δηλώσεις πολιτογράφησης με προφανή σκοπό να αφομοιώσουν μέρος του πληθυσμού. Το σύνθημα τότε ήταν, "να μην πολιτογραφηθεί κανείς Βούλγαρος"! Μετά από 1,5 χρόνο συγκροτήθηκε και η πρώτη ομάδα του ΕΛΑΣ με λημέρια τα δάση πάνω από τη Νέα Σάντα, αλλά βασικό κέντρο εφοδιασμού σε έμψυχο και άψυχο υλικό, ήταν τα μεταλλεία του Κιρκά όπου εργάζονταν τότε πάνω από 500 εργάτες. Βέβαια ο εχθρός δεν έμεινε με σταυρωμένα τα χέρια. Για να εμποδίσει αυτό τον ξεσηκωμό που απλώνονταν ραγδαία, απάντησε με συλλήψεις, βασανιστήρια, εκτοπίσεις, επιστρατεύσεις και δημιουργία ταγμάτων εργασίας, τα λεγόμενα «ντουρντουβάκια», ακόμη και εκτελέσεις σε ορισμένα χωριά του νομού. Μαζικές συλλήψεις έγιναν το 1942 και το 1943, αλλά οι πιο εκτεταμένες και οι πιο μαζικές έγιναν τον Μάρτιο του 1944 όπου είχαμε εκτός από άγρια βασανιστήρια δίκες και καταδίκες και πολλές σε θάνατο.
Δεν πρόλαβαν όμως να προχωρήσουν σε εκτελέσεις γιατί με την κάθοδο των σοβιετικών στρατευμάτων στα Βαλκάνια, άλλαξε το καθεστώς στην Βουλγαρία. Επίσης έγιναν και μαζικές εκτελέσεις χωρίς δίκη αυτή την περίοδο, όπως στην Ξυλαγανή, στο Κόσμιο και στους Ασκητές. Μέσα σε αυτό το πογκρόμ των φασιστικών ορδών του Μπόρις διαδραματίστηκαν και τα γεγονότα στο μαρτυρικό χωριό Έβρενος. Εκείνες τις μέρες οδηγήθηκαν διά της βίας δεκάδες πατριώτες στις Σάπες και την Κομοτηνή στα άντρα της Ουχράνας. Τα παλικάρια που αναγράφονται στην πλάκα: Γκαγκατσάς Θανάσης, Γουδοσίδης Θεοδόσης και Σόμπολος Μιχάλης, Πρατίδης Γιώργης, Σαρίδης Μιχάλης, Σταυρακίδης Παναγιώτης, Τσακλιώτης Γιώργος και Τσομπανίδης Νικόλας, μαρτύρησαν με όλη την σημασία της λέξης... Τον ένα μάλιστα, το Νικόλα Τσομπανίδη τον έκαψαν σε ένα φούρνο ενός ελαιοτριβείου που βρισκόταν τότε στην οδό Ξάνθης στην Κομοτηνή. Τα υπόλοιπα παλικάρια κατακρεουργημένα μεταφέρθηκαν και θάφτηκαν κακήν –κακώς μαζί με τους 29 πατριώτες της Ξυλαγανής στην χαράδρα που βρίσκεται δίπλα στο μόνιμο μνημείο. Επίσης στις 28 Ιουνίου του 1944 βρέθηκε άγρια δολοφονημένος μέσα σε ένα πηγάδι κοντά στο Αρσάκειο, ο πατριώτης Δημήτρης Σαγίρης από τις Σάπες. Πολεμιστής του αλβανικού μετώπου δεν ανέχονταν και αυτός την σκλαβιά και συχνά καταφέρονταν ενάντια στους κατακτητές, οι οποίοι μόλις αντελήφθησαν ότι είχε κάποιες επαφές με πρόσωπα της οργάνωσης Σαπών, προχώρησαν στην στυγερή δολοφονία του. Τα άλλα δύο παλικάρια είναι ο Χριστόδουλος Θεοδοσάκης από το Αρσάκειο και ο Ορέστης Καπλάνης ψευδώνυμο, Γεώργιος Υψηλάντης από την Αλεξανδρούπολη. Στις 13 Σεπτέμβρη 1944 το βράδυ, παραμονή της απελευθέρωσης, ο Θεοδοσάκης πήγε το χωρίο Κίζαρι να συναντήσει τον Υψηλάντη, χωρίς να γνωρίζει ότι τμήμα βουλγαρικού στρατού σε λίγο θα πολιορκούσε το χωριό. Τα ξημερώματα της άλλης μέρας άρχισαν οι έρευνες στα σπίτια του χωριού προφανώς ύστερα από πληροφορίες που είχαν ότι κρύβονταν εκεί ο Υψηλάντης. Όταν έφεξε ο Χρήστος Θεοδοσάκης βγήκε από το σπίτι που βρισκόταν και επιχείρησε να βγει από τον κλοιό. Τότε τον πυροβόλησαν, τον τραυμάτισαν, τον πήγαν λίγα μέτρα πιο πέρα και τον δολοφόνησαν. Ύστερα όρμησαν στο κρησφύγετο του Υψηλάντη, έπεσαν τουφεκιές εκατέρωθεν και το κακό έγινε, το παλικάρι έπεσε νεκρό. Πολύ τραγικό και δραματικό το γεγονός, αν σκεφτεί κανείς ότι το απόγευμα της ίδιας μέρας 14 Σεπτέμβρη 1944, σε αυτό ακριβώς το σημείο που βρισκόμαστε σήμερα, γινόταν η παράδοση των Σαπών από τις βουλγαρικές αρχές της κατοχής σε τμήμα του ΕΛΑΣ. Την άλλη μέρα τα δύο παλικάρια τάφηκαν με τιμές σαν πραγματικοί ήρωες. Τον Υψηλάντη μάλιστα η λαϊκή μούσα του αφιέρωσε και το παρακάτω τραγούδι: «Τον Γιώργο μην ξεχάσετε, τον Γιώργο Υψηλάντη, αυτός για μας σκοτώθηκε, για μας εθυσιάστη».
Αυτό είναι με λίγα χρόνια το χρονικό των παλικαριών που τιμούμε σήμερα. Και το θεωρώ μεγάλη μου τιμή που μου έλαχε πάλι ο κλήρος να το περιγράψω. Εμείς οι αγωνιστές της εθνικής αντίστασης τιμούμε τους νεκρούς μας και κατανοούμε ότι συνεχίζουμε τον αγώνα μας, για να γίνουν πράξη τα ιδανικά και τα οράματα που αυτοί έπεσαν γιατί πιστεύαμε πως αυτοί πολέμησαν για να δούμε την πατρίδα μας ελεύθερη, ανεξάρτητη και ειρηνική, για να ζήσουν τα παιδιά και τα εγγόνια μας χωρίς την φρίκη του πολέμου, αλλά σε μία κοινωνία που να μην απειληθεί ξανά η ειρήνη, εθνική μας ανεξαρτησία και ακεραιότητα. Ούτε τα δημοκρατικά μας δικαιώματα και τα κοινωνικά μας να παραβιάζονται και να περιορίζονται τα οποία κατακτήθηκαν με αγώνες, θυσίες και αίμα. Αν και πέρασαν 60 χρόνια από τότε τα ιδανικά και τα οράματα για τα οποία αυτοί έπεσαν, είναι περισσότερο από ποτέ επίκαιρα γιατί η κατάσταση εξακολουθεί να είναι ακόμη επίκαιρη". Κατέληξε ο κ. Θεοδοσιάδης αναφερόμενος και στην σημερινή πραγματικότητα. Ανάλογες εκδηλώσεις έγιναν και στην πόλη της Κομοτηνής παρουσία των αρχών.
ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ "ΧΡΟΝΟΣ" 2004