Σάπες: ο τόπος μας

 Ένα χρόνο περίπου πριν λήξει ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος στις 14-8-1944 σχηματίζεται στη Σόφια νέα κυβέρνηση και ο πρωθυπουργός Μπαγκιάνωφ δήλωσε στη Βουλή ότι η Βουλγαρία παρασύρθηκε στον πόλεμο και οι Βούλγαροι θέλουν να εξέλθουν από τον "Άξονα" αλλά δεν θα εγκαταλείψουν τη Μακεδονία και τη Θράκη.

  Στις 5-9-1944 η Σοβιετική Ένωση κηρύσσει τον πόλεμο εναντίον της Βουλγαρίας. Στις 8-9-1944 ξεσπά επανάσταση στη Βουλγαρία και επικρατούν οι Φιλορώσοι υπό τον Κίμωνα Γεωργίεφ. Η νέα κυβέρνηση της Βουλγαρίας διατάσσει τις μεραρχίες του βουλγαρικού στρατού που βρίσκονταν στην Ελλάδα να αποσυρθούν στις 25-10-1944, ύστερα βέβαια από απόφαση και εντολή των Μεγάλων Δυνάμεων στις 11-10-1944.

  Στη Ροδόπη φεύγοντας οι Βούλγαροι έστειλαν έναν αξιωματικό με λευκή σημαία στην περιοχή βόρεια του Καλλυντηρίου με μια άμαξα της τότε Νομαρχίας Ροδόπης στην οποία επιβιβάσθηκαν οι αντιστασιακοί Σακάρης Γεώργιος, Σμαραγδάς (Τζαβέλας), ο Αράπης από τα Πετρωτά, ο Φουρτούνας Αναστάσιος, ο Τερζίδης Δημήτριος από τη Νέα Πέτρα και μετέβησαν στην Κομοτηνή. Φρούραρχος ορίσθηκε ο Σαχαρίδης Μαρίνος από τον ΕΛΑΣ Αλεξανδρούπολης, υποφρούραρχος ο Δήμου Νικόλαος από τη Γρατινή, νομάρχης ο Αποστολίδης Απόστολος από τα Παγούρια και δήμαρχος ο Μαρκίδης Χρήστος, αυτοί έμειναν στη θέση τους μέχρι τον Μάρτιο του 1945 όσο επικρατούσε το Ε.Α.Μ.

  Επίσης αντάρτικο απόσπασμα αποτελούμενο από αντάρτες απ’ όλη τη Ροδόπη μεταξύ των οποίων ο Μαρίνος Σαχαρίδης και ο Κοσμιώτης Απόστολος Μιχιούρης και Κυπριώτης Αναστάσιος συλλαμβάνουν τον Βούλγαρο φρούραρχο. Τον περνούν από λαϊκό δικαστήριο. Η απόφαση, ο θάνατος, ρίχνοντας του την ευθύνη για όλα τα εγκλήματα των Βουλγάρων της περιόδου 1941-44. Η εκτέλεση του έγινε παρουσία πλήθους κόσμου, δίπλα στο σημερινό ξενοδοχείο Ορφέας.

  Στο Κρανοβούνιο επίσης 4-5 κάτοικοι που είχαν κρυμμένα κυνηγετικά όπλα τα ξέθαψαν όπως ο Αρσένιος Ρίζος, ο Γκατζόπουλος, ο Απόστολος Δρίνης, ο Παύλος Καραμανλής και μαζί τους καμιά εικοσαριά ακόμα κάτοικοι. Όλοι μαζί τότε με τα όπλα πήγανε στη βουλγαρική αστυνομία του χωριού και αφόπλισαν τους Βούλγαρους αστυνομικούς. Το βράδυ της ίδιας ημέρας ήλθε στο χωριό ένα βουλγαρικό αυτοκίνητο με Βούλγαρους αξιωματικούς μαζί και ο Απόστολος Αποστολίδης νομάρχης του Ε.Α.Μ. Ο Αποστολίδης τους καθησύχασε, λέγοντας τους ότι τώρα Βούλγαροι και Έλληνες είμαστε αδέλφια.

  Μετά τρεις μέρες ήλθαν με το τρένο από τον Έβρο περί τους 200 αντάρτες του ΕΛΑΣ, διέσχισαν την πόλη παρελαύνοντας κρατώντας μια ρωσική και μια ελληνική σημαία, έτσι έφτασαν στο 29ο Σύνταγμα. Στην είσοδο του στρατοπέδου λόχος Βούλγαρων στρατιωτών παρουσίαζε όπλα ενώ παιάνιζε η βουλγαρική μουσική. Σε λίγο άρχισαν να κάνουν μικτές περιπολίες αντάρτες του ΕΛΑΣ και Βούλγαροι στρατιώτες με τελαμώνες στο στήθος που έγραφαν "Όλοι είμαστε αδέλφια" στα ελληνικά και στα βουλγαρικά. Στο Ανθοχώρι πάλι οι κομμουνιστές Βούλγαροι συνέλαβαν 7 Βασιλικούς Βούλγαρους και τους εκτέλεσαν απέναντι από τη σημερινή εκκλησία του χωριού. Στο σημείο αυτό οι συγγενείς τους έκτισαν ένα μικρό προσκυνητάρι και έσπειραν ένα κυπαρίσσι.

  Έτσι λοιπόν οι ελληνικές αρχές διοικητικές και στρατιωτικές (του Ε.Α.Μ.) εγκαθίστανται και δραστηριοποιούνται από τις 12 Σεπτεμβρίου 1944. Από την ημέρα εκείνη εγκαταλείπουν τη Ροδόπη οι Βούλγαροι πολιτικοί και διοικητικοί και αστυνομικοί υπάλληλοι μένοντας μόνο τμήμα του βουλγαρικού στρατού. Ένα χρόνο περίπου αργότερα ιδρύονται σε πόλεις της Αν. Μακεδονίας και Θράκης Εθνικοί Σύλλογοι Ομήρων Βουλγαρίας, με σκοπό την ηθική αποκατάσταση όσων ομαδικά συνελήφθησαν και οδηγήθηκαν για εργασία στα στρατόπεδα της Βουλγαρίας. Έτσι στις 24 Οκτωβρίου 1954 πραγματοποιήθηκε στην Ξάνθη συνέδριο των ομήρων Βουλγαρίας και των θυμάτων του άμαχου πληθυσμού 1941-1944 Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. Στο συνέδριο αυτό παραβρέθηκαν εκπρόσωποι και από άλλες πόλεις όπως από τις Σέρρες, τη Δράμα, τη Χρυσούπολη και την Ξάνθη.

  Στο πρώτο αυτό συνέδριο, ζητούν αποζημίωση για τα 11.000 μέλη ομήρους και για τα 3.000 περίπου θύματα μεταξύ του άμαχου πληθυσμού. Οι όμηροι ζητούν 40.000 δραχμές ανά οικογένεια.

  Όλοι οι όμηροι πήραν στην ελληνική γλώσσα την επωνυμία "τρουνταβάκηδες" ή "ντουρντουβάκηδες - ντουρντουβάκια" από την βουλγαρική λέξη τρουντά που σημαίνει εργασία και από τη λέξη Βοϊνίκ που σημαίνει στρατιώτης, επομένως η σύνθεση αυτών των δύο λέξεων Τρουντά - Βοϊνίκ μας έδωσε επί το ελληνικότερο τη λέξη Τρουνταβάκηδες.

  Επανερχόμαστε τώρα πάλι πίσω για να δούμε αναλυτικά την εξέλιξη της Συνθήκης Ειρήνης μεταξύ των νικητών του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και της Βουλγαρίας που υπεγράφη στο Παρίσι στις 10-2-1947. Με τον όρο νικητές τότε ορίζονταν οι Η.Π.Α. - Ε.Σ.Σ.Δ. - Μ. Βρετανία - Γαλλία και αυτοί στην ουσία διαπραγματεύονταν με τον καθένα ξεχωριστά ηττημένο το ύψος των αποζημιώσεων. Οι λοιποί νικητές μη έχοντας γεωπολιτική δύναμη απλώς αποδέχονταν τις Συμφωνίες.

  Ενδιαφέρον για το θέμα έχει το άρθρο 21 της Συνθήκης που μιλάει για "επανορθώσεις και αποδόσεις". 1) Η Βουλγαρία θα αποζημιώσει την Ελλάδα και τη Γιουγκοσλαβία για τις απώλειες που προκλήθηκαν συνέπεια των στρατιωτικών επιχειρήσεων και της από της Βουλγαρικής Κατοχής του εδάφους των κρατών αυτών. Επειδή όμως η Βουλγαρία απεσύρθη από τον πόλεμο εναντίον των Ηνωμένων Εθνών και κήρυξε τον πόλεμο εναντίον της Γερμανίας, τα συμβαλλόμενα μέρη συμφωνούν ότι η Βουλγαρία θα αποζημιώσει αυτά, όχι στο ακέραιο, αλλά μόνο εν μέρει ήτοι του ποσού των 70.000.000 δολαρίων ΗΠΑ, πληρωτέα σε εμπορεύματα προερχόμενα από την παραγωγή των βιομηχανιών μεταποιήσεως και των εξορυκτικών βιομηχανιών, καθώς και της γεωργικής παραγωγής σε μια περίοδο οκτώ ετών. Έτσι το ποσό που πρέπει να πληρώσει η Βουλγαρία στην Ελλάδα θα ανέλθει στο ποσό των 45.000.000 δολαρίων και στη Γιουγκοσλαβία το ποσό των 25.000.000 δολαρίων.

  Τα ανωτέρω ποσά που τα 45.000.000 δολάρια της εποχής εκείνης ήταν αξίας 107.143 λίβρες χρυσού. Συμφωνήθηκε δε να καταβληθούν αυτά εντός 8 ετών και αφορούσαν τις καταστροφές που έγιναν από τους Βουλγάρους, από τον Στρυμόνα ποταμό μέχρι το χωριό Άνθεια έξω από την Αλεξανδρούπολη.

  Η ελληνική πλευρά κύρωσε την απόφαση, όσον αφορά τις βουλγαρικές αποζημιώσεις, με το Ν.Δ. 441-24/10-1947 ΦΕΚ Α’ χωρίς αντίρρηση καθόσον τα παραπάνω προϊόντα εκείνη την εποχή ήταν ζωτικής σημασίας όχι μόνο για την επανεκκίνηση της κατεστραμμένης ελληνικής οικονομίας, αλλά και για την επιβίωση του πληθυσμού.

  Στις διεθνείς σχέσεις όμως όσο εύκολος είναι ο μονομερής καταλογισμός μιας αποζημίωσης, τόσο δύσκολη καθίσταται η επιβολή της είσπραξης. Ιδίως αν ο έχων λαμβάνειν δεν έχει την γεωπολιτική δύναμη να επιβάλλει την απόφασή του. Από τη μια πλευρά η Ελλάδα εκείνη την περίοδο βρέθηκε σε δυσχερή διεθνή σχέση έχοντας να αντιμετωπίσει την κομμουνιστική ανταρσία, τον Εμφύλιο. Από την άλλη πλευρά "οι σύμμαχοι" λόγω των διαφορών που εν τω μεταξύ ενέσκηψαν μεταξύ τους δεν συμφώνησαν να επιβάλλουν στη Βουλγαρία την καταβολή των συμφωνηθέντων επανορθώσεων.

  Έτσι μετά την καταστολή της κομμουνιστικής ανταρσίας (Εμφύλιος) 1950, η Ελλάς προσπαθούσε με διμερείς διαπραγματεύσεις να απαιτήσει την καταβολή των επανορθώσεων. Τελικά στις 9 Ιουλίου 1964 υπεγράφη μεταξύ Ελλάδας (κυβέρνηση Γ. Παπανδρέου, υπουργός Οικονομικών Κ. Μητσοτάκης) και Βουλγαρίας συμφωνία περί διακανονισμού εκκρεμών οικονομικών ζητημάτων.

  Εκεί διαπιστώνουμε ότι η Ελλάδα υποχώρησε και η Βουλγαρία αποδέχθηκε την καταβολή του ημίσεως της αποζημίωσης, ήτοι 22.500.000 δολάρια όπως παρακάτω: α) 6.000.000 δολάρια σε μετρητά και β) 16.500.000 σε νερό για ύδρευση της πεδιάδας της Ορεστιάδας και λοιπής παρέβριας περιοχής.

  Ο καιρός όμως περνούσε και τα μετρητά δεν καταβάλλονταν μέχρι που με νέα Συμφωνία την 9-7-1964 η ελληνική πλευρά υποχώρησε και δέχθηκε την καταβολή 7.000.000 δολαρίων σε μετρητά. Αυτά κατανεμήθηκαν όπως παρακάτω: α) 5.000.000 δολάρια για αποζημιώσεις αναξιοπαθούντων στα βουλγαρικά τάγματα εργασίας (ντουρντουβάκια) διωχθέντων και συγγενών εκτελεσθέντων την περίοδο 1941-1944 στην Αν. Μακεδονία και Θράκη. β) 2.000.000 δολάρια για αποζημιώσεις Ελλήνων πολιτών κατοίκων Βουλγαρίας λόγω κρατικοποίησης των εκεί περιουσιών τους την περίοδο του κομμουνιστικού καθεστώτος. Η αποζημίωση σε νερό από τον Άρδα για 50 ή 60 χρόνια άρχισε. Αντί όμως για ωφέλεια, κατέληξε σε καταστροφή γιατί δεν έγιναν αντίστοιχα έργα άρδευσης εκ μέρους της Ελλάδας, με αποτέλεσμα να έχουμε πλημμύρες. Έργα άρδευσης άρχισαν να κατασκευάζονται από το 1960 και μετά. Τελικά οι αναξιοπαθούντες παρέλαβαν τις αποζημιώσεις τους μετά τις 27-5-1968.

  Θα κλείσουμε με ένα θρακιώτικο μοιρολόι της περιόδου 1941-1944 για τους βιαίως στρατολογηθέντες άνδρες των απάνθρωπων βουλγαρικών ταγμάτων εργασίας (Ντουρντουβάκια): Της Βουλγαρίας τα βουνά θε'μου / να χαμηλώναν / να βλέπαμε τις μπαμπάδες μας / να βλέπαμε τις άντρες μας / κ' ύστερα να ψηλώνανε.

Πηγές
Ζούγκας Γαρύφαλλος
Δημήτρης Μπουργαζλής
Παπά Τριαντάφυλλος Λιάκος
Δημήτριος Αρσενίου
Νικόλαος Κουλούρης
Θωμάς Εξάρχου, έντυπο Όμηροι Βουλγαρίας 1941 - 1944

ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑ ΣΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ "ΧΡΟΝΟΣ"