Στον τόπο μας κατοικούσαν από πολλές δεκάδες χρόνια, άνθρωποι που τους ξεχώριζε η θρησκεία και οι φυλές. Από τις αρχές του 20ου αιώνα, όταν ακόμη η Θράκη δεν είχε απελευθερωθεί, την κατοικούσαν Έλληνες, τουρκογενείς, Ρομά, Εβραίοι και Αρμένιοι.

  Όλοι αυτοί οι άνθρωποι, τουλάχιστον στον τόπο μου, συμβίωναν ειρηνικά και αρμονικά.  Κάθε μια από τις παραπάνω κατηγορίες ανθρώπων είχαν τα δικά τους ήθη και έθιμα, τα τηρούσαν με σεβασμό και με τον ίδιο σεβασμό υποδέχονταν και τα έθιμα των άλλων ομάδων. Σε επίσημο επίπεδο, όταν υπήρχαν έθιμα οργανωμένα από επίσημες ομάδες, Συλλόγους ή φορείς, συμμετείχαν και τα παρακολουθούσαν και άνθρωποι από τις άλλες ομάδες. 

  Τα έθιμα των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς αφορούσαν κυρίως πατροπαράδοτες παραδόσεις των χριστιανών κατοίκων, αφού και οι δυο γιορτές ήταν χριστιανικής προέλευσης. Κάλαντα, καλικάντζαροι, Αγιο-Βασίλης, Βασιλόπιτα, Θεοφάνεια κ.λ.π. είναι έθιμα που σχετίζονται με τη θρησκευτική παράδοση. 

  Εδώ και πολλά χρόνια, στον τόπο μας, δεν υπάρχουν κάτοικοι με εβραϊκή ή αρμενική καταγωγή. Θα επιχειρήσω  να καταγράψω τα έθιμα εκείνα που λίγο ως πολύ τηρούνταν. Πολλά παλιά έθιμα που είναι καταγεγραμμένα δεν τηρούνταν τις προηγούμενες δεκαετίες όπως αυτά γινόταν στις γενέτειρες πατρίδες. Κατά καιρούς έγιναν προσπάθειες να αναβιώσουν κάποια με την πρωτοβουλία Πολιτιστικών Συλλόγων, αλλά δεν είχαν μόνιμο χαρακτήρα.

   "Κάλαντα Χριστουγέννων και Πρωτοχρονιάς". 

  Δεν γνωρίζω να αναφέρω για την περίοδο πριν από το 1940. Μετά την απελευθέρωση και όταν άρχισε να ομαλοποιείται η κοινωνία από τις εμπόλεμες καταστάσεις, τα κάλαντα τα τραγουδούσαν κυρίως αγόρια και λίγα κορίτσια την παραμονή των Χριστουγέννων και την παραμονή της Πρωτοχρονιάς. Τα λόγια που έλεγαν δεν είχαν κάποια παραδοσιακή μορφή. Ήταν τα κάλαντα που μάθαιναν στο σχολείο. Κρατούσαν ένα καλαθάκι, γιατί τότε λίγοι έδιναν χρήματα, μερικές δεκάρες ή και μισόδραχμα. Οι περισσότεροι έδιναν κάτι σε είδος. Φρούτα, κάστανα, ξυλοκέρατα (το πρόλαβα αυτό). Καθώς περνούσαν τα χρόνια και άρχισε να γίνεται καλύτερο το βιοτικό επίπεδο, έδιναν περισσότεροι και χρήματα. Λίγες δραχμές. Θυμάμαι πόσο γρήγορα γινόταν γνωστό ποιος δίνει λιγότερα (τσιγκούνης) και ποιος τα περισσότερα. Θυμάμαι ακόμη, κάτι που γίνεται και τώρα, κάποια παιδιά να λένε τα κάλαντα μόνοι τους και μετά ξανά με άλλες ομάδες παιδιών!  Ήταν έντονο το εμπορικό δαιμόνιο κάποιων!

  Δεν θυμάμαι ποτέ τον εαυτό μου να τραγουδώ τα κάλαντα στα σπίτια. Κάποιο είδος αναστολής ίσως! Όμως συμμετείχα στο έθιμο αυτό με τη Φιλαρμονική του Δήμου. Όλα τα παιδιά, όσο κρύο κι αν έκαμνε, γυρίζαμε τους δρόμους, κυρίως τους κεντρικούς, όπου υπήρχαν εμπορικά. Δυο παιδιά πήγαιναν το ένα από το ένα και το άλλο από το αντίθετο πεζοδρόμιο. Τα έσοδά μας ήταν σημαντικά επειδή για τη φιλαρμονική ο καθένας έριχνε κάτι "παραπάνω".  Στο τέλος τα μοιραζόμασταν, αφού παραχωρούσαμε και κάτι από το μερίδιό μας  στο δάσκαλο. 

   "Η βασιλόπιτα".

  Η βασιλόπιτα ήταν από τα λίγα έθιμα που τηρούσαν όλες οι οικογένειες. Την προηγούμενη εβδομάδα η νοικοκυρά έφτιαχνε τη βασιλόπιτα και την έψηνε στο φούρνο του σπιτιού ή την πήγαιναν στον κοντινότερο φούρνο. Μέσα έβαζαν ένα νόμισμα και το βράδυ της Πρωτοχρονιάς, μετά τις 12 το βράδυ, την πρώτη Γενάρη, έκοβαν την πίτα σε τόσα κομμάτια όσα και τα μέλη της οικογένειας συν τα κομμάτια αφιερωμένα στο Χριστό, στο σπίτι κλπ. Όποιος τύχαινε το κομμάτι με το νόμισμα ήταν ο "τυχερός" της χρονιάς. 

   "Το ρόδι".

  Θυμάμαι όταν ήμουν μικρός, κάποια από τις θείες μου, να κάνει κάτι με ένα ρόδι. Η Πρωτοχρονιά ήταν η μέρα οικογενειακής συγκέντρωσης. Μετά το τέλος της Λειτουργίας του Μεγάλου Βασιλείου, μαζευόμασταν στο σπίτι της γιαγιάς μου, γύρω από το γιορτινό τραπέζι. Ήταν κάτι που μου άρεσε ιδιαίτερα, αφού τα εδέσματα την ημέρα εκείνη ήταν λαχταριστά για τη μύτη μου! Μια από τις θείες μου, έπαιρνε το ρόδι μαζί της στην εκκλησία και όταν γύριζε στο σπίτι δεν άνοιγε την πόρτα, αλλά τη χτυπούσε και περίμενε κάποιος να την ανοίξει. Έμπαινε με το δεξί και χτυπούσε δυνατά το ρόδι, πίσω από την πόρτα για να σπάσει και να σκορπιστούν οι ρώγες. Τότε εύχονταν χρόνια πολλά, υγεία, χαρά και ευτυχία για όλη τη χρονιά.

    

  Η Αγροτική Τράπεζα Σαπών, πριν από αρκετά χρόνια, με πρωτοβουλία του εκάστοτε διευθυντή της, την παραμονή των Χριστουγένων ή της Πρωτοχρονιάς και μετά τη λήξη της εργασίας (ημιαργία), ερχόταν στο κατάστημα τα μέλη των οικογενειών των υπαλλήλων της, όπου συμμετείχαν σε μια μικρή γιορτούλα και στο τέλος μοιραζόταν δωράκια στα παιδιά τους. (σχετική φωτογραφία). 

   "Τα βαφτιστικά"

  Τη χαρά όμως  απολάμβαναν οι μικροί, τα παιδιά και ήταν ασύγκριτη. Σ΄αυτά στρέφονταν η χαρά των γονέων. Οι ανάδοχοι — οι νονοί- φρόντιζαν να δώσουν τα δώρα τους, τα“βαφτιστικά”.  Τα θεωρούν οι ανάδοχοι σαν δικά τους και δεν τα ξεχωρίζουν. Γι' αυτό υπάρχει η συνήθεια να ετοιμάζουν οι γονείς Πρωτοχρονιάτικη πίτα. Τούτη την πίτα, τα παιδιά θα τη μεταφέρουν με χαρά και πομπή στο σπίτι του νονού ως πρωτοχρονιάτικο δώρο.  Αυτή η επίσκεψη ήταν η πρώτη, που γινόταν μετά την εκκλησία.

  "Το σφάξιμο του γουρουνιού"...

 Θυμάμαι όταν ήμουν παιδί, να πηγαίνουμε με την οικογένειά μου στο Χαμηλό, το χωριό της μητέρας μου, όπου ζούσαν πολλές συγγενικές οικογένειες. Την ημέρα των Χριστουγέννων, ίσως τη 2η ημέρα επισκεπτόμασταν με τη σειρά όλα στα σπίτια δίνοντας και παίρνοντας ευχές. Όμως εκείνο που μου άρεζε κι ακόμη το θυμάμαι ήταν το στρώσιμο έστω κι ενός πρόχειρου τραπεζιού, στο οποίο κυριαρχούσαν οι χοιρινοί μεζέδες! Μπριζόλες ψημένες στα κάρβουνα με σπιτικό τουρσί από λάχανο και με νόστιμο κόκκινο κρασάκι, φτιαγμένο από τους ίδιους είναι οι εικόνες που ακόμη υπάρχουν στη μνήμη μου και οι γεύσεις στο στόμα!  

  Την εποχή εκείνη στα χωριά δεν υπήρχε οικογένεια που δε μεγάλωνε από το καλοκαίρι ένα γουρουνάκι στην αυλή τους για να το σφάξουν τις παραμονές των Χριστουγέννων. Κάτι που γίνεται ακόμη και σήμερα σε μερικά σπίτια!  Η προετοιμασία για το σφάξιμο του γουρουνιού γινόταν με εξαιρετική φροντίδα. Ο νοικοκύρης ήταν επιδέξιος στις όλες εργασίες, από το σφάξιμο, το γδάρσιμο, την επιλογή των οργάνων του, την καθαριότητα κλπ. Τότε δεν είχαν ψυγεία για να συντηρήσουν τα κρέατα που θα περίσσευαν, φρόντιζαν το γουρουνάκι να μην ήταν βαρύ και να το καταναλώσουν τις ημέρες των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς, αλλά κι αν περίσσευε το πάστωναν με αλάτι και το διατηρούσαν σε πήλινα κιούπια σε σκοτεινά και δροσερά μέρη. Εκτός από το ψήσιμο στα κάρβουνα ή στο φούρνο το μαγείρευαν και σε άλλες μορφές, όπως για παράδειγμα η λαχανιά που ήταν το επίσημο εορταστικό φαγητό!  Κι όπως σας ανέφερα υπήρχε και αρκετό κρέας για τη φιλοξενία συγγενικών και φιλικών οικογενειών. 

 

Το χριστουγεννιάτικο δέντρο όπως ήταν στις αρχές της δεκαετίας του '60. Η μικρούλα είναι η Μαρία Γιουφτσιάδου, η γυναίκα μου. Χριστούγεννα του 1960.

 

Σάπες: Χριστούγεννα 1967.  Οι δυο μικρές αδελφούλες Βούλα και Λίτσα επισκέπτονται το σπίτι της θείας Σταματούλας (του γνωστού στους παλιούς Σαπαίους δημάρχου Σαπών Δημητρίου Καραθανάση), προφανώς για να ψάλλουν τα κάλαντα. Και με την ευκαιρία φωτογραφίζονται μπροστά στο Χριστουγεννιάτικο δέντρο, που αν και δεν το βλέπουμε ολόκληρο, φαίνεται ότι έχει δεχτεί νέα στοιχεία διακόσμησης. Πλαστικά λαμπιόνια, αστεράκια και καμπανούλες. Βέβαια δε λείπει και η κλασική φάτνη με το παραδοσιακό χιόνι από βαμβάκι, που απ' ότι φαίνεται το χρησιμοποιούσαν ακόμη οι νοικοκυρές!   (αρχείο: Λίτσας Καραμουσαλίδου).

 "Το χριστουγεννιάτικο δέντρο"

Τα Χριστούγεννα μαζί με την Πρωτοχρονιά είναι η πιο χαρούμενη περίοδος σε πολλά μέρη του κόσμου. Για τους χριστιανούς η γέννηση του Χριστού σηματοδοτούσε το ξεκίνημα μιας καινούριας ζωής με μηνύματα αγάπης, αλληλεγγύης, προσφοράς. Κάθε χριστιανός, τις μέρες αυτές ένιωθε τη δική του αναγέννηση να συμπορεύεται με την πορεία ενός μωρού γεννημένου σε μια ταπεινή φάτνη!  Ήθελε οι μέρες αυτές να είναι χαρούμενες και για το σκοπό αυτό φρόντιζε να στολίζει και το περιβάλλον όπου ζούσε. Κάπως έτσι καθιερώνεται και το χριστουγεννιάτικο δέντρο, που άσχετα από το ποιος το πρωτοεμπνεύστηκε, του άρεσε και το αποδέχτηκε. Στολισμένο με κάθε λογής στολίδια.

  Στα πρώτα παιδικά μου χρόνια δεν θυμάμαι να υπάρχει στο σπίτι μας χριστουγεννιάτικο δέντρο!  Στον τόπο μας άρχισε να εμφανίζεται στα τέλη της δεκαετίας του ’50. Τα δύσκολα χρόνια της κατοχής και μετά του Εμφυλίου Πολέμου, ίσως δεν επέτρεψαν στους κατοίκους να ασχοληθούν με το στολισμό δέντρων. Καθώς περνούν τα χρόνια και η κατάσταση άρχισε να ομαλοποιείται οι κάτοικοι στις Σάπες ένιωθαν την ανάγκη να φτιάξουν μια ευχάριστη και χαρούμενη ατμόσφαιρα! Το στολισμένο δέντρο ήταν από τις πρώτες επιλογές.

  Τότε, τα δέντρα ήταν όλα φυσικά, μικρά δεντράκια ή κλαδιά από κέδρα ή  πεύκα συνήθως. Στηριζόταν σε μια βάση από μια γλάστρα ή μικρό ντενεκέ με άμμο. Ο στολισμός του δεν γινόταν με πολύχρωμα και γυαλιστερά μπαλόνια. Το πιο σύνηθες υλικό ήταν το βαμβάκι, που τούφες-τούφες τοποθετημένο σκόρπια στα κλαδιά συμβόλιζε το χιόνι. Μικρά μπαλόνια φουσκωμένα με αέρα ήταν το δεύτερο διακοσμητικό υλικό. Κουκουνάρες, αστεράκια, αγγελάκια,   χειροποίητα και χάρτινα, φτιαγμένα από το καλλιτεχνικό χέρι της νοικοκυράς!  Μπροστά στο δέντρο απαραίτητη μια χάρτινη φάτνη ή κάποιο παιδικό παιχνίδι και διάφορες κούκλες αραδιασμένες πάνω στο τραπέζι. Κάπως έτσι ήταν το χριστουγεννιάτικο δέντρο της εποχής εκείνης, που όμως είχε την ίδια αξία, ίσως και μεγαλύτερη από το σημερινό αγορασμένο δέντρο.

 Τότε οι άνθρωποι ένιωθαν περισσότερο τις άγιες τούτες ημέρες. Όλη οι οικογένεια, πριν ακόμη ξημερώσει, ήταν στην εκκλησία για να παρακολουθήσει τη Θεία Χριστουγεννιάτικη Λειτουργία και για να κοινωνήσουν μικροί και μεγάλοι. Το πρωί, τα παιδιά γυρνούσαν στα σπίτια των συγγενών για να ευχηθούν τα «Χρόνια Πολλά» και να πάρουν το κέρασμα, ένα πορτοκάλι, ένα γλυκό, καρύδια κι αμύγδαλα. Ό,τι είχε κάθε σπίτι τότε.

  Το "Πρωτοχρονιάτικο δέντρο των μουσουλμάνων".

  Έχω παρατηρήσει ότι και σε πολλά σπίτια μουσουλμάνων αυτές τις ημέρες στολίζουν δέντρα, όμοια με τα δικά μας. Η διαφορά είναι ότι οι μουσουλμάνοι το ονομάζουν πρωτοχρονιάτικο δέντρο και το ταυτίζουν με τον ερχομό του νέου έτους. Σαν έθιμο δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως παραδοσιακό, αλλά πρόκειται για μια συνήθεια που ακολουθείται τα τελευταία χρόνια.  Να σημειωθεί ότι οι ισλαμιστές δεν το αποδέχονται και δε στολίζουν δέντρα.  Στην περίπτωση του Αραβικού-Μουσουλμανικού ημερολογίου, που κι αυτό είναι σεληνιακό με διάρκεια 354 ημερών, δεν προστίθεται ποτέ κάποιος επί πλέον μήνας με αποτέλεσμα οι διάφορες θρησκευτικές εορτές των Μουσουλμάνων να μετακινούνται δια μέσου των εποχών. Το γεγονός αυτό οδηγεί το ημερολόγιο να αρχίζει 10 έως 12 ημέρες νωρίτερα του προηγουμένου σε σχέση με το ηλιακό έτος. Η Πρωτοχρονιά δηλαδή των Μουσουλμάνων είναι πάντα η πρώτη ημέρα του μήνα τον οποίον ονομάζουν «Μουχαράμ». Αλλά και στη χρονολόγηση υπάρχει διαφορά, αφού οι Μουσουλμάνοι ξεκινούν την αρίθμηση των ετών τους από το έτος της «Εγίρας», δηλαδή την 16η Ιουλίου του 622 μ. Χ. στο Ιουλιανό ημερολόγιο. Η ημέρα αυτή είναι η συμβατική ημέρα της αναχώρησης του Μωάμεθ από την Μέκκα προς την γειτονική πόλη της Μεδίνας για να γλιτώσει από μία συνωμοσία εναντίον του. Την ημέρα αυτή γιορτάζεται και η Πρωτοχρονιά των Μουσουλμάνων.

  Ο ερχομός της καινούριας χρονιάς...με το σβήσιμο των φώτων!

  Ένα άτυπο και φυσικά μή καταγεγραμμένο έθιμο υπήρχε στις Σάπες την περίοδο που αυτή ηλεκτροδοτούνταν από τον τοπικό Σταθμό του Θεολόγου Εξηντάρη. Καθώς πλησίαζε η ώρα 12 και ο παλιός χρόνος θα έφευγε για να έρθει ο κανούριος. Τότε δεν υπήρχαν τηλεοράσεις και τα οικογενειακά ρολόγια από μόνα τους δεν είχαν το κύρος για να συμβάλλουν στον εορταστικό χαρακτήρα του γεγονότος.  Το ¨σύνθημα" για την αλλαγή της χρονιάς το αναλάμβανε ένας υπάλληλος της Μονάδας Ηλεκτροφωτισμού του Εξηντάρη. Κατέβαζε το γενικό διακόπτη και για μισό λεπτό ή ίσως λιγότερο, σε όλα τα σπίτια επικρατούσε σκοτάδι. Μόλις όμως ερχόταν το φως ερχόταν και ο καινούριος χρόνος! Φυσικά άρχιζαν οι καθιερωμένες ευχές για μια ευτυχισμένη και ειρηνική χρονιά!  Σε κάποια σπίτια οργανωνόταν μικρά οικογενειακά τραπέζια με τη συμμετοχή και των πιο αγαπητών φιλικών οικογενειών με τα παιδιά τους.  Το "ΠΑΛΛΑΔΙΟ" ήταν ο χώρος όπου τα νέα κυρίως ζευγάρια πήγαιναν για να χορέψουν και να διασκεδάσουν γιορτάζοντας την καινούρια χρονιά! 

 Η κατάσταση αυτή διατηρήθηκε μέχρι το 1959. Στις 30/10/1958 υπογράφτηκε σύμβαση εξαγοράς των εγκαταστάσεων παραγωγής -μεταφοράς και διανομής του ρεύματος.   Στις 1 Ιανουαρίου 1959 γινόταν η υπαγωγή του φωτισμού της κωμόπολης στη Δ.Ε.Η. προς μεγάλη ικανοποίηση των κατοίκων για την κάλυψη των φωτιστικών αναγκών δρόμων, πλατειών και κατοικιών. Αλλά, από τότε σταμάτησε να υπάρχει αυτό το τοπικό έθιμο. 

   ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΦΟΡΕΩΝ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ 

  Στα σχολεία δε γινόταν εκδηλώσεις τις ημέρες αυτές αφού βρισκόταν σε περίοδο διακοπών. Στις 23 Δεκεμβρίου όμως, που δε γινόταν μαθήματα, οργάνωναν γιορτές με θεατρικά σκέτς, ποιήματα και τραγούδια. Κατά καιρούς οργανωνόταν και κάποιας άλλης μορφής εκδηλώσεις, που συνήθως ήταν πρωτοβουλίες κάποιων εκπαιδευτικών ή φορέων του Δήμου. Θα προσπαθήσω να αναφέρω κάποιες, ανάλογα με το φωτογραφικό υλικό που έχω. 

   Η Αγροτική Τράπεζα Σαπών, πριν από αρκετά χρόνια, με πρωτοβουλία του εκάστοτε διευθυντή της, την παραμονή των Χριστουγένων ή της Πρωτοχρονιάς και μετά τη λήξη της εργασίας (ημιαργία), ερχόταν στο κατάστημα τα μέλη των οικογενειών των υπαλλήλων της, όπου συμμετείχαν σε μια μικρή γιορτούλα και στο τέλος μοιραζόταν δωράκια στα παιδιά τους. (σχετική φωτογραφία).

  ΘΑ ΣΥΝΕΧΙΣΤΕΙ ΜΕ ΝΕΟ ΥΛΙΚΟ.  [ΠΑΡΑΚΑΛΩ ΦΙΛΟΥΣ ΚΑΙ ΓΝΩΣΤΟΥΣ - ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΥΣ ΚΑΙ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΟΥΣ - ΝΑ ΜΟΥ ΓΡΑΨΟΥΝ ΕΘΙΜΑ ΠΟΥ ΓΝΩΡΙΖΟΥΝ ΓΙΑ ΤΙΣ ΗΜΕΡΕΣ ΑΥΤΕΣ.

Πρωτοχρονιά 1954 στο "ΠΑΛΛΑΔΙΟΝ".  Μοναδική φωτογραφία πριν από 60 περίπου χρόνια. Από την εποχή εκείνη, χρόνια δύσκολα, οι νέοι και οι οικογένειες των Σαπαίων επιζητούσαν ευκαιρίες για λίγη διασκέδαση από τον καθημερινό μόχθο της δουλειάς. Ήταν ακόμη η εποχή που ο καθένας αγωνιζόταν να σταθεί μόνος του στα πόδια του κι όχι να διοριστεί σε δημόσια θέση! Αναγνωρίζω όλα τα πρόσωπα της φωτογραφίας που είναι από αριστερά: Πολυχρόνης Πολυχρονιάδης, Θανάσης Μπακιρτζής, Κώστας Παπαδόπουλος.  Στη δεύτερη παρέα η σύζυγος και ο  Λευτέρης Μωίδης (λαχανοπώλης),  ο Αλέξανδρος Νάνος, ο Δούκας Καζάκος με τη σύζυγό του Αθανασία.  Παρατηρώντας καλύτερα τη φωτογραφία βλέπω ότι το μενού περιελάμβανε κάποιο ποτό, προφανώς κρασί, αλλά και η αμφίεση των συνδαιτημόνων δείχνει ότι είχε αρκετό κρύο τη μέρα εκείνη.

Χριστούγεννα του 1955. Οι παίκτες της ποδοσφαιρικής μας ομάδας "ΕΛΠΙΔΑ" με ένα πανό της εποχής εύχεται στους συμπολίτες "Χρόνια Πολλά" με πλήρη αθλητική εξάρτηση. Δεξιά και αριστερά δυο από τους παίκτες με τα κουτιά κουμπαράδες πήγαιναν στα μαγαζιά του κεντρικού δρόμου της αγοράς με σκοπό την οικονομική ενίσχυση της ομάδας, δεδομένου ότι την εποχή εκείνη χρήματα δεν υπήρχαν και οι παίκτες και τα μέλη του Συμβουλίου έβαζαν χρήματα από την τσέπη τους. Τα Χριστούγεννα ήταν μια καλή ευκαιρία να συνδράμουν και οι φίλαθλοι της ομάδας. Τα κάλαντα τραγουδούν οι: Δημήτρης Πάππος, Νίκος Τσαντούκας, με την πολιτική περιβολή, Άγγελος Τζανίδης, Κώστας Μπεκιαρίδης, Γιώργος Πολυχρονιάδης (ο γνωστός Τζώτζης, ο μετέπειτα δήμαρχος Σαπών), Μιχάλης Καλαϊτζίδης, Παρασκευάς Ταμουρίδης, Κώστας Βραδέλης, Γιώργος Ψαθάς. Από τον κόσμο που βλέπω πίσω, υποθέτω ότι είναι ημέρα παζαριού, δηλαδή Παρασκευή. Στο άκρο αριστερά και ο Ποτουρίδης Γαβριήλ. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και το φόντο της φωτογραφίας, όπου βλέπετε την κατοικία του Δημητρίου Παπαδημητρίου, τη στέγη του περιπτέρου του Τσοφίδη και αριστερά η κατοικία του Παπαστεργίου, που εκείνη την εποχή το ισόγειο πρέπει να ήταν μπακάλικο. Η φωτογραφία ανήκει στο αρχείο του Κώστα Βραδέλη κι έχει δημοσιευτεί στην εφημερίδα: "Ελεύθερη Άποψη¨. 

Xριστούγεννα 1958 στις Σάπες. Σε μια από τις επιφανείς οικογένειες των Σαπών της εποχής. Η οικογένεια του Μιχάλη Ζαμπογιάννη (εδώ). Διάλεξα αυτή τη φωτογραφία για να παρουσιάσω τη μορφή που είχαν τότε τα χριστουγεννιάτικα δέντρα στα σπίτια. Δεν υπήρχαν ψεύτικα πλαστικά δέντρα, ούτε στολίδια και φωτάκια. Ένα φυσικό μικρό δέντρο ή ένα κλαδί από πεύκο ή έλατο ήταν το δέντρο των Χριστουγέννων! Και τα στολίδια; Μικρά κομμάτια από βαμβάκι που έδιναν την εικόνα του χιονισμένου, μπαλόνια φουσκωτά, κάποια χειροποίητα αγγελάκια, φάτνες και ίσως και κάποιες κούκλες και πολλή αγάπη στα δύσκολα χρόνια της εποχής εκείνης. Κατά τα άλλα, στη φωτογραφία όλα τα μέλη της οικογένειας Μιχαήλ Θ. Ζαμπογιάννη. Η κόρη Σταματία, η γυναίκα του Παρασκευούλα και η μικρότερη κόρη Σταυρούλα και ο μικρός Θόδωρος, που ψάχνει να βρει τα χαμένο του πενηνταράκι!

Σάπες, λίγο μετά το 1960, στους χιονισμένους δρόμους της πόλης μας. Χριστουγεννιάτικο τοπίο και ο πατέρας μαζί με το γιο του φωτογραφίζονται πιασμένοι χέρι χέρι. Είναι ο Τάκης Κιρκινέζης με το μικρό Γιαννάκη!  Πενήντα και πλέον χρόνια μετά, ο Γιάννης, μεγάλος πια θυμάται με νοσταλγία τα παιδικά του χρόνια και κυρίως αυτά των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς. Δανείζομαι και καταγράφω τα λόγια του ... 

Στο ΚΑΛΛΙΤΕΡΟ ΧΩΡΙΟ. 

  Και φθάσαμε αισίως στο Σαψί, με την Μάνα να περιμένει στο κατώφλι και από μέσα να έρχονται οι μυρωδιές της Μπάμπο που σιγοβράζει, αναπόσπαστο καμμάτι της Πρωτοχρονιάτικης ατμόσφαιρας.
  Και το πρόγραμμα ξεκινάει από το πρωί με μπουγάτσα (με τυρί φυσικά, η καλλίτερη της Ελλάδας), συνεχίζει το μεσημέρι με κεφτεδάκια στον Κιασήφ και το βράδυ με παϊδάκια στον Χασάν. (όλα τα καλλίτερα της Ελλάδας και σοβαρά τώρα, κυριολεκτώ).
  Ενδιάμεσα περιδιαβαίνω στα παληά σοκάκκια και λημέρια του χωριού και τα παιδικά κάλαντα με γεμίζουν απίστευτες αναμνησεις και σκέφτομαι αν μπορούσα να ξαναφορέσω τα κοντά παντελονάκια μες το καταχείμωνο και τις υψηλές στο γόνατο μάλλινες κάλτσες και να βγώ για τα κάλαντα.
  Κάνοντας ένα ταξίδι στο χρόνο, 40βάλε χρόνια πριν, θυμαμαι την αγωνία να ξημερώσει η Παραμονή και να βγούμε με τον αυτοσχέδιο χάρτινο κουμπαρα με την σχισμή στη μέση για τα Κάλαντα.
  Πάντα φυσικά ξεκινούσαμε από τον Μπαμπά, τους παπούδες, θείους κλπ συγγενείς και τις πιο γνωστές και φιλικές οικογένειες για να "ζεσταθεί" ο κουμπαράς και να πάρουμε κουράγιο για τη συνέχεια.
  Με τις μπαταρίες μας γεματες κουράγιο παίρναμε μετά "σβάρνα" όλες τις πόρτες -γνωστές και άγνωστες- "Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά ..." και να κανουν παρτυ στο χαρτόκουτο/κουμπαρά οι τρύπιες 10αρες, 20αρες, μισόφραγκα, φράγκα και δίφραγκα (από τους πολύ γνωστούς). Άλλες φορές είχαμε και φτωχότερη ¨συγκομιδή" από καραμέλλες, μανταρίνια, καρύδια κλπ. Πολλες φορές ¨τρώγαμε πόρτα¨ (- μας τάπαν, μας τάπαν), αλλά με τις μπαταρίες γεμάτες κουραγιο όπως σας είπα επιμεναμε απτόητοι ξανα και ξανα "-Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά..." μέχρι που άνοιγε η Οικοδεσποινα την πόρτα με την εντονη φωνη της γιαγιας να ακούγεται από μέσα.
-Ποιός είναι !!!
-Ο Γιαννάκης....
-Ποιός Γιαννάκης
-Καλέ, της Γαλήνης.....
-Α ! (σαν να ψιλομαλάκωσε η φωνή, πέσαμε σε γνωστό)
- (χαμόγελα ο Κουμπαράς !!)
-Άντε και του χρόνου (με ανοιχτές πόρτες)
 Αυτά σκέφτεσαι και σε διαπερνά ένα ρίγος, ανεβαίνει ένας κόμπος στον λαιμό και προσπαθείς μάταια να καταπνίξεις το τσουνάμι που ανεβαίνει και σου πλημμυρίζει τα μάτια.
  Γιαυτο σας λέω ότι έχω το καλλίτερο χωριό, γιατί ομορφιά δεν είναι μόνο τα τοπία, τα δέντρα, τα ποτάμια, αλλά οι στιγμές, οι αναμνήσεις και οι άνθρωποι που έχεις ζήσει μαζί.
  ΚΑΛΗ ΧΡΟΝΙΑ ΣΕ ΟΛΟΥΣ ΣΑΣ, και προσπαθήστε να ξαναζησετε τις αναμνήσεις σας. Θα αισθανθείτε πολύ καλά και θα δείτε ότι είστε κι εσεις απο ΤΟ ΚΑΛΛΙΤΕΡΟ ΧΩΡΙΟ!

1 Ιανουαρίου 1962. Πρωτοχρονιά στο Αστυνομικό Τμήμα Σαπών πριν από 50 χρόνια! Αν δεν με απατά η μνήμη μου Διοικητής ήταν ο Νικόλαος Δρούλιας, που με ένα ποτηράκι στο χέρι απευθύνει τις καθιερωμένες ευχές για την καινούρια χρονιά στους προσκαλεσμένους που είναι το δημοτικό συμβούλιο, οι εκπρόσωποι των επαγγελματιών μετά των συζύγων των. Επάνω στο τραπέζι υπάρχουν και δυο βασιλόπιττες τις οποίες λίγο αργότερα θα κόψει ο ίδιος, όπως το απαιτεί το έθιμο. Το εντυπωσιακό της φωτογραφίας είναι ότι αυτή η αίθουσα (γραφεία) είναι η ίδια ακριβώς σήμερα, όπως ήταν και τότε! Από τα πρόσωπα αναγνωρίζω τους Χρήστο Τσιτσώνη, δήμαρχο, Γιώργο Παπαδόπουλο, αντιδήμαρχο, όρθιος είναι ο Τάσος Βεζυρίδης, δάσκαλος, ο Βασίλης Μαλλίδης, ο Ηλίας γεωργιτσόπουλος, ο Θόδωρος Βαλασιάδης με τις συζύγους τους. Δεν γνωρίζω αν και σήμερα τηρείται αυτό το έθιμο στο Α.Τ.Σαπών, αλλά τα χρόνια εκείνα τα στελέχη της αστυνομίας και του στρατού είχαν ξεχωριστό κύρος στην τοπική κοινωνία.

Γυμνάσιο Σαπών:  γύρω στα 1963. Κατά καιρούς και μάλλον μετά από πρωτοβουλία κάποιων εκπαιδευτικών και όχι τήρησης παραδοσιακών εθίμων οι μαθητές και κυρίως οι μαθήτριες του Γυμνασίου τις παραμονές των Χριστουγέννων ή της Πρωτοχρονιάς, οργάνωναν ομάδα η οποία έβγαινε στους δρόμους και έψαλλε τα κάλαντα. Συνήθως τα χρήματα που συγκέντρωναν τα διέθεταν για την αγορά δώρων που τα μοίραζαν στους στρατιώτες των φυλακίων στα σύνορα. Νομίζω σήμερα θα τα διέθεταν για να διασκεδάσουν σε κάποιο κλαμπ!  Άλλες εποχές, άλλα ήθη...  Καθηγητής είναι ο θεολόγος  Νικολούτσος και μαζί με τη μεγάλη ομάδα των κοριτσιών ετοιμάζονται να πούνε τα κάλαντα (το κουτί του κουμπαρά αριστερά στο παράθυρο).   Αναγνωρίζω τις μαθήτριες: Ε. Μπουφινά, Μ. Συμεωνίδου, Ν. Μπεκιαρίδου, Τσαβδάρη, Φ. Κεχαγιά, Π. Κεραμιδά, Β. Οικονόμου, Β. Θεμελή, Ρ. Χαστά, Κ. Λιπορδέζη, Γ. Τσοφίδου, Α. Κηπουρού, Μ. Παπαδοπούλου, Ε. Μπακιρτζή, Μ. Παπαδοπούλου και Μ. Δημητρακοπούλου. [φωτογραφία Κ. Λιπορδέζη].

23/12/1964: Δημοτικό Σχολείο Σαπών. Από τη γιορτή του σχολείου το 1964. Επειδή ήμουν λίγο παλιότερος μαθητής από τα παιδιά της φωτογραφίας, θυμάμαι καλά την περίοδο εκείνη. Τα μαθήματα γινόταν στο παλιό διδακτήριο, στο οποίο όμως δεν υπήρχε αίθουσα εκδηλώσεων και η γιορτή γινόταν επάνω σε μια μικρή εξέδρα ή ακόμη και κάτω στο πάτωμα. Οι δυο αίθουσες της Ε' και ΣΤ' χωρίζονταν μεταξύ τους με μεγάλες ξύλινες πόρτες, οι οποίες άνοιγαν, όταν χρειαζόνταν, και διπλασιαζόταν ο χώρος, ώστε οι μαθητές όλου του σχολείου να μπορούν να παρακολουθούν τη γιορτή. Θυμάμαι πάντως ότι στεκόμασταν όρθιοι, αφού τα θρανία εκείνης της εποχής ήταν ογκώδη και βαριά! Στη φωτογραφία βλέπουμε παιδιά σε χριστουγεννιάτικη γιορτή με τους Τρείς Μάγους. Αναγνωρίζω τη Ντίνα Παπαδοπούλου, Κώστα Κουγιουρούκη, Κώστα Κρυστάλλη, Ανέστη Κοντακίδη και Αθανάσιο Αγγελίδη. (αρχείο φωτογραφίας  Γιώργου Ψωμιάδη).

Σάπες 31 Δεκεμβρίου 1965:  Παραμονή Πρωτοχρονιάς του 1966. Γιορτινή ατμόσφαιρα στους κεντρικούς δρόμους της αγοράς. Τα μαγαζιά ντυμένα στα καλά τους περιμένουν τους πελάτες να κάνουν τα τελευταία τους ψώνια για το βράδυ. Εκατοντάδες παιδιά γυρίζουν από πόρτα σε πόρτα και λένε τα κάλαντα: "αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά..." και μέσα σ' όλα αυτά να και ο καλός μας άνθρωπος, ο Χασάν!  Θυμάμαι που κάθε χρόνο, τη μέρα αυτή έπαιρνε το νταούλι του κι ένα κουτί για κουμπαρά. Πήγαινε έξω από την πόρτα του μαγαζιού και έδινε το δικό του τόνο και ρυθμό με τα χτυπήματα στο νταούλι!  Κι όλοι οι επαγγελματίες δεν τον άφηναν παραπονεμένο!  Εδώ βλέπουμε το Χασάν έξω από το μαγαζάκι του μπαρμπαδημητρού Γιουφτσιάδη να παίζει τα κάλαντα με το δικό του τρόπο.  Ευκαιρία για μια αναμνηστική φωτογραφία και βλέπετε τι χαμός γίνεται.  Δεκάδες οι "θαυμαστές" του στριμώχνονται για να φωτογραφηθούν.  

Σάπες 1969: 25 Δεκεμβρίου: Χριστούγεννα της εποχής κι ο Δημητρός ο Γιουφτσιάδης έχει ανοιχτό τα μαγαζάκι του που πουλάει απ' όλα. Ήταν ο "παράδεισος" των παιδιών. Όλες αυτές οι σακούλες που κρέμονται κι ότι υπάρχει στον μπάγκο ήταν πράγματα για τα παιδιά. Παιχνίδια, ζαχαρωτά... κλπ κλπ.  Σ΄ένα διαφημιστικό που κρέμεται βλέπουμε δυο φιγούρες παιδιών να λένε τα κάλαντα με το καραβάκι!  Επάνω γράφει: "Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά... Χρόνια Πολλά". Το μαγαζάκι αυτό βρισκόταν απέναντι από το σημερινό φαρμακείο του Χαφούζ Εργκιούν. (αρχείο φωτογραφίας Αλέκου Χαρισιάδη). 

23 Δεκεμβρίου 1977 με τους μαθητές και μαθήτριες του Γυμνασίου Σαπών και την καθηγήτρια του σχολείου Πηνελόπη Κεραμιδά στην Ορεστιάδα! Θα αναρωτηθείτε τί δουλειά είχαν παραμονές Χριστουγέννων στην ακριτική πόλη του Έβρου. Ήταν τότε που ακόμη υπήρχε το αίσθημα της συμπαράστασης, περισσότερο ηθική παρά υλική, στα φανταράκια-φρουρούς των συνόρων μας. Δεν υπονοώ βέβαια ότι δεν υπάρχει και σήμερα, όμως τα χρόνια εκείνα, σχολεία, οργανώσεις, σύλλογοι κλπ συγκέντρωναν χρήματα ή έκαναν εράνους, αγόραζαν δώρα και παραμονές τέτοιων γιορτών επισκεπτόταν τα ακριτικά φυλάκια δίνοντας λίγη χαρά στους στρατιώτες που δεν έπαιρναν άδεια, ενώ θα είχαν αποστολή τη φύλαξη των συνόρων σε θερμοκρασίας πολύ χαμηλές!  Αν δεν κάνω λάθος κι από όσα έχω διαβάσει στον τύπο, οι μαθητές οργανώνουν εκδηλώσεις (πάρτι. λαχεοφόρους αγορές κλπ και με τα χρήματα που μαζεύουν πραγματοποιούν τις εκδρομές τους στο τέλος της χρονιάς!  Δεν είναι κακό, απλά διαπιστώνω κάποιες αλλαγές στις προτεραιότητές μας!  Από τους μαθητές και μαθήτριες που φωτογραφήθηκαν μπροστά στη φάτνη της κεντρικής πλατείας της Ορεστιάδας αναγνωρίζω τους:  Μαρία Γαβριηλίδου, Αγοραστή Ματακάκη, Σοφία Κολάκη, Νίκη Λουρμπάκη, Ζαχαρούλα Γιαγατσινού, Μαρία Γιουφτσιάδου, Χρυσούλα Μπασδάνη, Ευμορφία Λαφτσή, Μαρία Ρούφου, Τρυπάκη, Αγγελική Χατζηπέτρου, Γιαννελάκης Βαγγέλης, Κουτσογιάννης Κώστας, Γκοτζαρίδης Δημήτρης, Μπαμπατζής Τριαντάφυλλος. (αρχείο φωτογραφίας: Μαρία Γιουφτσιάδου Κεραμυδά).

ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΣΑΠΩΝ: Γύρω στα 1980. Η Αγροτική Τράπεζα Σαπών ήταν από τις πρώτες υπηρεσίες που ιδρύθηκαν στις Σάπες και για πολλές δεκαετίες ήταν πάντα στην υπηρεσία του αγρότη και λέω ήταν γιατί σήμερα οι φωστήρες της Ελλάδας αποφάσισαν για ένα  ξεροκόμματο να την ξεπουλήσουν σε υποδεέστερη Τράπεζα, αφού πρώτα τη χρεωκόπησαν! Για πολλά χρόνια γνώρισα από κοντά τους ανθρώπους που εργάστηκαν εδώ και έβλεπα με πόση προθυμία και πίεση δουλειάς εξυπηρετούσαν τους αγρότες της περιοχής.    Αυτή τη τη φωτογραφία μου την έστειλε ο Στέλιος Στάμος, γιος του παλιού μου φίλου Θανάση (ο 2ος όρθιος από αριστερά με τα γυαλιά) και μου έδωσε αφορμή να ανοίξω μια νέα σελίδα με θέμα: "Χριστούγεννα και Πρωτοχρονιά".  Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, με πρωτοβουλία του διευθυντή γινόταν μια σύντομη συγκέντρωση των οικογενειών των υπαλλήλων της ΑΤΕ και συνήθως μοίραζαν στα παιδιά τους δωράκια.     Κατά σύμπτωση είμαι κι εγώ (όρθιος επάνω). Πώς βρέθηκα εκεί; Ως σύζυγος εργαζόμενης υπαλλήλου στην ΑΤΕ. Πολλά πολλά γνωστά μου πρόσωπα στη φωτογραφία που δυστυχώς δεν υπάρχουν στη ζωή! (Μιχάλης Θωίδης - Χρήστος Παπαδόπουλος και Γιώργος Πέτρογλου που δεν φαίνεται στη φωτογραφία). Επειδή η φωτογραφία δυστυχώς είναι λίγο θολή (χαρακτηριστικό κουσούρι των νέων έγχρωμων τότε φωτογραφιών!) δε γνωρίζω όλα τα πρόσωπα. Από αριστερά: Αλέκος Καζανιάδης, Τούλα και Θανάσης Στάμος, Ελευθερία Πέτρογλου, Μαρία Τουρουνίδου, Στέλιος Στάμος, Παν. Πέτρογλου, Δέσποινα Θωίδου, Δέσποινα Πέτρογλου, Σταυρούλα Θωίδου, Πελαγία Στάμου, Ντίνα Καραθανάση, Κυριάκος Χαραλαμπίδης (διευθυντής), Χρήστος Παπαδόπουλος με το γιο του Παναγιώτη, Κυριάκος Κοντογιαννίδης, η σύζυγός του, Γιάννης Θωίδης, Μιχάλης Θωίδης, Κώστας Κουτσογιάννης. Συγνώμη που δεν εντόπισα τους υπόλοιπους.

Η ΣΕΛΙΔΑ  ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΥΠΟ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ...