Οι ελληνόφωνοι και τουρκόφωνοι χριστιανικοί πληθυσμοί του Πόντου πριν την ανταλλαγή δεν αυτοχαρακτηρίζονταν ως Πόντιοι ενώ παραδοσιακά οι τοπικές ελίτ υιοθετούσαν μια στάση άμβλυνσης των διαφορών τους με τους λοιπούς Έλληνες και περιορισμού των ιδιαιτεροτήτων τους. Δείγμα αυτής της στάση ήταν ότι στο Φροντιστήριο της Τραπεζούντας, η χρήση της ποντιακής γλώσσας ήταν απαγορευμένη.  Εντούτοις, κατά την πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα, με την άνοδο των αυτονομιστικών τάσεων των ποντιακών ελίτ και τα σχέδια περί δημιουργίας μιας ανεξάρτητης Ποντιακής Δημοκρατίας και την μετά τον ξεριζωμό ίδρυση της Επιτροπής Ποντιακών Μελετών, ο όρος Πόντιος χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά για να περιγράψει το σύνολο των ελληνόφωνων και τουρκόφωνων χριστιανικών πληθυσμών της Μαύρης Θάλασσας και του Καυκάσου. Αντιθέτως, στην καθομιλουμένη το εθνικό επίθετο Πόντιος περιορίστηκε στα άτομα με καταγωγή από τον μικρασιατικό Πόντο, υφιστάμενης μιας εσωτερικής διαφοροποίησης για τους «Παφραλήδες», τους τουρκόφωνους Ποντίους του Δυτικού Πόντου. Μέσα στα πλαίσια της ευρύτερης ποντιακής ταυτότητας υφίσταντο ισχυρότατες τοπικές διαφοροποιήσεις, καθώς τα άτομα συνήθως ταυτίζονταν περισσότερο με την πόλη ή επαρχία καταγωγής τους παρά με τον ευρύτερο Πόντο. 

  Η σταδιακή διαμόρφωση μιας εννιαίας ποντιακής ταυτότητας άρχισε να λαμβάνει χώρα μετά την μετεγκατάσταση του πρώτου ρεύματος προσφύγων στην Ελλάδα μετά το 1922. Η ευρεία εκδοτική πρωτοβουλία των εν Ελλάδι Ποντίων έφερε στο φως πλήθος μαρτυριών και χάρισε στην ιστοριογραφία σημαντικά έργα αποτύπωσης της εμπειρίας της γενοκτονίας, της προσφυγιάς και των πολιτικών και στρατιωτικών διεργασιών πριν την οριστική ανταλλαγή, όπως τη Μαύρη Βίβλο της τραγωδίας του Πόντου 1914-1922. Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος και ο Εμφύλιος πάγωσαν τις διαδικασίες διαμόρφωσης της ποντιακής μνήμης και ταυτότητας. Η εκδοτική πρωτοβουλία θα επανακάμψει σταδιακά, με σημείο αναφοράς το βιβλίο του Γεωργίου Λαμψίδη, Τοπάλ Οσμάν, έργο όπου για πρώτη φορά χαρακτηρίστηκε ως γενοκτονία ο διωγμός του Ποντιακού στοιχείου από τον τουρκικό εθνικισμό. Μετά τη δικτατορία των συνταγματαρχών, η ποντιακή ταυτότητα, υπό την καθοδήγηση διανοουμένων κυρίως από τον χώρο της κεντροαριστεράς, εκφράστηκε μέσω της εντυπωσιακής αύξησης των ποντιακών συλλόγων, των οργανωμένων πολιτικών πιέσεων για αναγνώριση της ποντιακής γενοκτονίας και, ακόμη σημαντικότερα, της δημιουργίας σημείων αναφοράς της μνήμης όπως το μοναστήρι της Παναγίας Σουμελά στην Ημαθία. 
   Γενικότερα, η σημερινή ποντιακή ταυτότητα της τρίτης και τέταρτης γενιάς των απογόνων των πόντιων προσφύγων πήρε την οριστική της μορφή μετά την Μεταπολίτευση. Βάσεις της νέας αυτής ταυτότητας αποτέλεσαν η εξιδανικευμένη ανάμνηση του Πόντου και το ζήτημα της γενοκτονίας.
Ιστορία
 
  Οι Ελληνικές αποικίες του Ευξείνου Πόντου
  Η ιστορία του Ελληνισμού στον Πόντο έχει ως επίσημη αφετηρία την ίδρυση της Σινώπης στα βόρεια παράλια της Μικράς Ασίας από Ίωνες ναυτικούς περίπου το 800 π.Χ. Από τη Σινώπη ερευνητές ίδρυσαν άλλες πόλεις. Η κυριότερη αυτών των πόλεων ήταν η Τραπεζούντα το 783 π.Χ. 
  Οι Έλληνες του Πόντου αναφέρονται από αρκετούς αρχαίους συγγραφείς. Από τον Πόντο καταγόταν ο αρχαίος Έλληνας αστρονόμος Ηρακλείδης ο Ποντικός καθώς και ο ιστορικός και γεωγράφος Στράβων.
    Κατά μία άποψη, οι σύγχρονοι Πόντιοι είναι απόγονοι εκείνων των αρχαίων Ελλήνων, που έζησαν κάποτε στην περιοχή.

   Οθωμανική περίοδος 
   Το διάστημα μετά από την οθωμανική κατάκτηση (κυρίως ο 18ος και ο 19ος αιώνας) χαρακτηρίζεται από μεταναστευτικά ρεύματα στη νότια Ρωσία και στον Καύκασο, όπου δημιουργούνται μεγάλες ποντιακές κοινότητες. Στο έργο του Αποσπάσματα από την Ανατολή (1845) ο Γιάκομπ Φίλιπ Φαλμεράυερ περιγράφει τις επαφές του με χριστιανούς ελληνόφωνους Ποντίους, τους οποίους συνάντησε ταξιδεύοντας στον Εύξεινο Πόντο. Τους χαρακτηρίζει ως «Βυζαντινούς Έλληνες» και τη γλώσσα τους ως «ελληνικά της Ματσούκας» και τους περιγράφει ως ελληνόφωνους που προσκυνούν την Παναγία Σουμελά.

Γενοκτονία 
   Με τον όρο Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου (Αγγλικά: Pontic Greek Genocide) αποκαλείται η συστηματική εξόντωση των Ελλήνων του Πόντου από την κυβέρνηση των Νεοτούρκων, κατά την περίοδο 1914-1923. Η εξόντωση αυτή διεξάχθηκε περίπου παράλληλα και κατ' απομίμηση της αρμενικής γενοκτονίας, κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου και μέχρι την ανταλλαγή πληθυσμών του 1923. Περί τις 353.000 Πόντιοι χάθηκαν, πολλοί από αυτούς κατά τη διάρκεια καταναγκαστικών πορειών στις άνυδρες εκτάσεις της Ανατολίας και της Συρίας.  Έτσι οι ίδιοι οι Πόντιοι, καθώς και το Ελληνικό κράτος αναφέρονται σήμερα σε γενοκτονία των Ποντίων από την Τουρκία και τιμούν την επέτειό της κάθε χρόνο, στις 19 Μαΐου. Η γενοκτονία των Ποντίων είναι αναγνωρισμένη ως τέτοια επισήμως από τέσσερα κράτη, την Ελλάδα με νόμο του 1994 (N. 2193/1994), τη Σουηδία με υπερψήφιση στο Σουηδικό κοινοβούλιο στις 11 Μαρτίου 2010, την Αρμενία τον Μάρτιο του 2015, μαζί με τη γενοκτονία των Ασσυρίων και την Ολλανδία, μαζί με τη γενοκτονία των Αρμενίων και Ασσυρίων, στις 9 Απριλίου 2015.  Από την άλλη πλευρά, το Τουρκικό κράτος αρνείται κατηγορηματικά μέχρι σήμερα πως υπήρξε γενοκτονία και αποδίδει τους θανάτους σε παράπλευρες απώλειες πολέμου, στον λιμό που προέκυψε από την εισβολής των Ρώσων στη βόρεια Τουρκία και σε εμφύλιες αναταραχές.

Ανταλλαγή πληθυσμών
  Το 1923 σύμφωνα με την Συνθήκη της Λωζάνης, πραγματοποιήθηκε ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων και μέσα στη συμφωνία της συνθήκης περιλαμβανόντουσαν και οι χριστιανοί (ελληνόφωνοι ή μη) κάτοικοι του Πόντου, όπως και αυτοί της υπόλοιπης Μικράς Ασίας. Η πλειονότητα των Ποντίων προσφύγων που ήρθαν τότε στην Ελλάδα εγκαταστάθηκε στις περιοχές της Μακεδονίας και της Θράκης ενώ πολλοί κατέφυγαν στην ΕΣΣΔ. Οι Πόντιοι που είχαν αλλαξοπιστήσει προς το Ισλάμ παρέμειναν στη Τουρκία.

  Εγκατάσταση και ενσωμάτωση στην Ελλάδα
  Το πρώτο μεγάλο κύμα προσφύγων από τον Πόντο μετά την υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών ακολούθησε τους λοιπούς ανταλλάξιμους από τη Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη και εγκαταστάθηκε σταδιακά στην Ελλάδα ενώ μέρος των προσφύγων κατέφυγε στη Σοβιετική Ένωση ή τις ΗΠΑ. Οι συνθήκες ταξιδιού και κράτησης των προσφύγων στις καραντίνες των κέντρων ελέγχου στην Μακρόνησο, τη Σαλαμίνα ή την Καραμπουρνού οδήγησε στην απώλεια αρκετών χιλιάδων ατόμων.
   Η αρχική φιλοβενιζελική στάση των προσφύγων αναιρέθηκε σταδιακά, αρχικά με την προβληματική απόδοση των περιουσιών των ανταλλάξιμων μουσουλμάνων κι έπειτα με την υπογραφή της ελληνοτουρκικής συνθήκης της Άγκυρας (1930), η οποία παρέδιδε οριστικά την κυριότητα των περιουσιών των Ποντίων και Μικρασιατών στο τουρκικό κράτος. Μάλιστα, με αφορμή την οποία ο ίδιος ο Βενιζέλος πρότεινε τον Μουσταφά Κεμάλ ως υποψήφιο για το Νόμπελ ειρήνης.  Η ελληνική μοναρχία και κόμματα της δεξιάς ωστόσο υπήρξαν οι πιο φανατικοί αντίμαχοι των προσφύγων ενώ η μεταξική δικτατορία συνέχισε την στάση αυτή που συνδυάστηκε με την απαγόρευση του ρεμπέτικου.  Από την πλευρά του, αρχικά το ΣΕΚΕ και στη συνέχει το ΚΚΕ δεν μπόρεσε σε καμία στιγμή να αντιληφθεί την πραγματικότητα των προσφύγων. Η ιδεολογική του ορθοδοξία και μια μερική άποψη γύρω από την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας δεν κατάφερε να αναγνωρίσει τις ιδιαιτερότητες των προσφύγων κι επομένως ούτε τις ανάγκες τους.
    Από την επίσημη ιστοριογραφία απουσίασε οποιαδήποτε αναφορά στα γεγονότα της γενοκτονίας ή του προσφυγικού ρεύματος μέχρι το 1980, θέτοντας ακόμη κι επίσημα εμπόδια στις έρευνες με πρόφαση τη διατήρηση ομαλών σχέσεων με την Τουρκία.  Η αποξένωση των προσφύγων κατά τις δύο πρώτες δεκαετίες της εγκατάστασής τους στην Ελλάδα οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό στον φόβο του ελλαδικού πολιτικού συστήματος για την εξάπλωση του κομουνισμού κι επηρέασε ιδιαίτερα τους Πόντιους της Σοβιετικής Ένωσης.
   Η αντιμετώπισή τους από πλευράς των ντόπιων Ελλαδιτών υπήρξε ιδιαίτερα σκληρή. Προβλήματα οικονομικής (εκ νέου η τύχη των έρημων ιδιοκτησιών των μουσουλμάνων κυρίως της Μακεδονίας και της Κρήτης), ιδεολογικής (οι συντηρητικοί και φιλοβασιλικοί έβλεπαν στους πρόσφυγες τους πιστότερους ψηφοφόρους του Ελευθέριου Βενιζέλου) και πολιτισμικής φύσης (η ξεκάθαρη διάσταση εμπειριών, γλώσσας και εθίμων) προκάλεσαν πολλά επεισόδια κατά τα οποία οι πρόσφυγες σε ολόκληρη την Ελλάδα έγιναν θύματα ρατσιστικών και εγκληματικών ενεργειών. Πυρπολισμοί συνοικιών, δια της βίας εξώσεις από σπίτια και αποκλεισμός από τις οικονομικές δραστηριότητες χαρακτήρισαν την πρώτη δεκαετία. Ο ελλαδικός ρατσισμός συνεχίστηκε να εκφράζεται διαμέσω των περίφημων ανεκδότων γελοιοποίησης των Ποντίων.  [ΠΗΓΗ: ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ]

   Οι πόντιοι των Σαπών
   Στη συντριπτική τους πλειοψηφία, οι πόντιοι των Σαπών προέρχονται από το χωριό των Κασσιτερών και λιγότεροι από το χωριό Κίζαρι Σαπών.  
   Οι πρόγονοι των κατοίκων του χωριού Κασσιτερά της επαρχίας Σαπών προέρχονται στην συντριπτική πλειοψηφία τους από την περιοχή της Νικόπολης του Πόντου και κυρίως από τα χωριά Λίτσασα ή Λίτζασα και Καϊλούκα (Κέιλικα), αλλά και από την Νικόπολη, Ασαρτζούκ, Καταχώρ, Χατζή-Κιοΐ, Αγου Ντερέ, Κηράτς, Χάχαβλα, Κιοΐ νουκ, Κάλτζασα, Καγιά Τιπή, Κερασούντα, Τιβάν, Τσαγράκ, Ορντού, Αργυρούπολη, Τρίπολη κ.α.
  Το 1924, 0ι ξεριζωμένοι κουβαλούν από τη Λίτσασα, σε ξύλινα κιβώτια, ολόκληρο το ξυλόγλυπτο τέμπλο με τις εικόνες του, ιερά σκεύη και την καμπάνα του Αγίου Γεωργίου. Μετά από πέντε ημέρες φτάνουν στην Κερασούντα. Τον Αύγουστο του 1924, επιβιβάζονται στο πλοίο "Αρχιπέλαγος" που τους μεταφέρει στην Καλαμαριά και από εκεί, αρχές Οκτωβρίου 1924, με τρένο μεταφέρονται στο σταθμό της Μέστης. Στη συνέχεια, με βοϊδάμαξες φτάνουν στο χωριό Κασσιτερά (Καλαϊτζή ντερέ).
  Ταλαιπωρημένοι, ρακένδυτοι και εξαθλιωμένοι, αλλά με κουράγιο και υπομονή μπόρεσαν να επιβιώσουν και να προκόψουν στο νέο τους τόπο. Ζουν στα Κασσιτερά μέχρι το 1947-48, οπότε, λόγω του εμφυλίου πολέμου, αναγκάζονται να φύγουν για τις Σάπες, όπου ζουν σήμερα οι περισσότεροι απόγονοί τους.  (Πληροφορίες: Σύλλογος Ποντίων Σαπών "τα Κασσιτερά").

  Το Κίζαρι είναι ένα καθαρά ποντιακό χωριό. Κατοικήθηκε το 1926, μετά τη Συνθήκη της Λωζάνης. Πριν και μετά τη δεκαετία του ''50" ήταν ένα πολύ ζωντανό χωριό. Οι Κιζαριώτες τηρούσαν με ευλάβεια τα ποντιακά έθιμά τους. Όμως, ίσως και η δυσπρόσιτη θέση του, τους ανάγκασε σταδιακά να εγκαταλείψουν το χωριό, αφού λίγα ήταν τα γόνιμα χωράφια του χωριού και το εισόδημά τους μικρό. Αρκετοί από αυτούς έφυγαν μετανάστες, κυρίως στη Γερμανία, αλλά και σε άλλες μεγάλες ελληνικές πόλεις. Αρκετοί μετακόμισαν στις Σάπες. Σιγά σιγά το χωριό ερήμωσε και σήμερα οι κάτοικοί του είναι ελάχιστοι, οι περισσότεροι γέροντες.

Όταν ήρθαν και οι Πόντιοι στη Θράκη, εγκαταστάθηκαν αρχικά στην περιοχή της Κρωβύλης. Μια ομάδα από αυτούς που έφτιαξαν τελικά το Κίζαρι, έστειλαν τρία άτομα σαν "ειδικούς" να επιλέξουν περιοχές για την εγκατάσταση των προσφύγων. Αυτοί εντόπισαν και διάλεξαν τη σημερινή θέση του χωριού. Η ημιορεινή περιοχή ίσως τους ενέπνευσε περισσότερη ασφάλεια! Από την Υπηρεσία Εποικισμού, τους υπέδειξαν και το χώρο που σήμερα είναι ο παραθαλάσσιος οικισμός της Μέσης, μα τον απέρριψαν αμέσως, γιατί βρισκόταν ανάμεσα σε δύο λίμνες και λόγω των εκατομμυρίων κουνουπιών φοβόταν την ελονοσία!

Βασιλειάδης Ηλίας

Κουσίδης Νικόλαος

Μαυρίδης  Χαράλαμπος

Ουρεϊλίδης Ιωάννης

Παυλίδης Ιωάννης

Ποτουρίδης Γαβριήλ

Ρεφειάδης Ιωάννης

Ρωμαΐδης Θωμάς

ΟΝΟΜΑΣΤΙΚΟΙ ΚΑΤΑΛΟΓΟΙ ΑΓΡΟΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ) - 1922-1928

Οι κατάλογοι αυτοί ολοκληρώθηκαν το 1928 από την Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων. Κάθε πρόσφυγας υπέγραφε μια δήλωση στην οποία περιλάμβανε το Ονοματεπώνυμο, το όνομα πατέρα, τον τόπο καταγωγής και τον αριθμό δήλωσης. Όσοι εγκαταστάθηκαν στις Κασσιτερές είχαν αριθμό δήλωσης από 42661 μέχρι 42880.  Δηλαδή 219 ήταν οι πρόσφυγες (άνδρες και γυναίκες) που ήρθαν εδώ, χωρίς να καταγράφονται τα παιδιά τους.

α/α   ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ         ΠΑΤΕΡΑΣ                 ΤΟΠΟΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ         ΑΡΙΘΜΟΣ ΔΗΛΩΣΗΣ

1.Ουρεϊλίδης ή Κωνσταντινίδης Ηλίας του Γ. ή Π. Άμελη Κολωνίας---42712

2.Ουρεϊλίδης Ιωάννης του Γ.                                           Λίτσασα Κολωνίας---42706

3.Ουρεϊλίδης Μιχαήλ του Βασ.                                              ''                   ''            ---42749

4.Ουρεϊλίδης Παπά Ιωάννης του Αντ.                               ''                   ''            ---42763

5.Ουρεϊλίδης Πέτρος του Βασ.                                              ''                    ''            ---42750

6.Ουρεϊλίδου Αγαθή του Ιωάννη το γένος παπάΜιχαήλ Παπαδόπουλου ---42707Μ

7.Ουρεϊλίδου Αναστασία χήρα του Γ. ή Σ.                      ''                     ''                  ---42755

8.Ουρετίδης Επαμεινώνδας του παπά Ιωάννη            ''                     ''                   ---42817

9.Ουρετίδου Σεβαστιανή του Επαμεινώνδα το γένος Γ. Καγκίδου.Καρά Κεβελέτ---42818Μ

Η καταγραφή θα συνεχιστεί...