To έθιμο ξεκινάει από τη μαμή (σύμφωνα με την παράδοση μπάμπω).  Η μέρα είναι αφιερωμένη στη Μαμή. Είναι αφιερωμένη στο θαύμα της Ζωής που πραγματώνεται μέσα από τη  γυναίκα. Αναπαριστά μια γέννα που σηματοδοτεί το ξεκίνημα της ζωής για κάθε πλάσμα στην οποία πρωταγωνιστής εκείνα τα χρόνια ήταν η Μαμή. Ήταν το πρόσωπο του οποίου η παρουσία ήταν καθοριστική στο να ακουστεί το πρώτο κλάμα που  σήμαινε ζωή.

  Η γυναικοκρατία ένα Θρακιώτικο έθιμο...

 Στις 8 Ιανουαρίου, γιορτή της Αγίας Δομνίκης ή Δομνής, η κάθε γυναίκα του χωριού που έχει αποκτήσει παιδιά έπρεπε να επισκέφτεται στο σπίτι της τη μαμή και να της προσφέρει δώρα τα οποία κάποτε ήταν χρήσιμα στο έργο της, όπως σαπούνι και πετσέτα, καθώς και διάφορα φαγητά και ποτά. Γι’ αυτό το λόγο από νωρίς το πρωί αφού τελείωναν τις δουλειές του σπιτιού άρχιζαν την ετοιμασία των απαραίτητων φαγητών και μεζέδων, όπως πίτα, λουκάνικα, μπριζόλες, κοτόπουλο, φούσκες κ.α., τα οποία θα πρόσφεραν στη μαμή, αλλά θα τα έπαιρναν μαζί τους και στο βραδινό γλέντι. Η κάθε γυναίκα ετοίμαζε ένα πιάτο το οποίο περιελάμβανε μεζεδάκια από όλα όσα ετοίμαζε και μαζί με ούζο, καθώς και μια πετσέτα, ένα σαπούνι, ένα μπακιράκι με νερό, που είχε μέσα ένα ματσάκι βασιλικό δεμένο με κόκκινη κλωστή, ξεκινούσε για το σπίτι της μαμής. Μαζί της επίσης είχε και δώρα για τη μαμή όπως κάλτσες, μαντίλα, ποδιά κ.α. 'Οταν έφτανε στο σπίτι της μαμής, η «μπάμπω» έβγαινε έξω της έριχνε νερό, της έδινε το σαπούνι για να πλένει τα χέρια της, γιατί αλλιώς, όπως λένε, στον άλλο κόσμο η μαμή θα της προτείνει τα χέρια της άπλυτα και στη συνέχεια την πετσέτα για να σκουπιστεί. Το μπακιράκι το κλωτσούσε κι αν έπεφτε μπρούμυτα θα γεννούσε αγόρι, ενώ αν έπεφτε ανάσκελα θα γεννούσε κορίτσι. Στη συνέχεια έμπαιναν μέσα στο σπίτι της μαμής, έκανε μετάνοια και φιλούσε το χέρι της λέγοντας: - Να με φέρεις ένα ( αγόρι ή κορίτσι ) γερό. - Να’ σαι γερή κορίτσι μ’, να’ σαι καλά, απαντούσε η μπάμπω. Αν δε ήταν και έγκυος τότε της καρφίτσωνε στο πέτο της κι ένα λουλούδι, λέγοντάς της να της φέρει ένα παιδί όμορφο όπως και το λουλούδι. Η μαμή με τη σειρά της κερνούσε κι εκείνη τις γυναίκες που την επισκέπτονταν και στη συνέχεια έστρωνε το τραπέζι με το φαγητό που είχε ετοιμάσει, έβαζαν και τα δικά τους οι γυναίκες κι έτσι ξεκινούσε το γλέντι το οποίο όμως θα συνεχιζόταν το βράδυ στο καφενείο του χωριού. Εξ’ άλλου το ούζο και οι μεζέδες σήμαιναν και το επίσημο κάλεσμα της μαμής στο βραδινό χορό, στον οποίο θα έπαιρναν μέρος όλες οι παντρεμένες και χήρες του χωριού. Το τραπέζι ήταν μεγάλο, το κρασί και το ούζο αρκετό, ώστε οι γυναίκες μαζί με τη μαμή να γλεντήσουν με την ψυχή τους. Διηγούνταν διάφορα ανέκδοτα που δεν επιτρεπόταν να τα ακούσει αυτί άντρα. Το απόγευμα ντυμένες όμορφα και στολισμένες με φλουριά έκαναν πομπή η οποία περιδιαβαίνοντας τους δρόμους του χωριού κατέληγε στο καφενείο του χωριού από το οποίο έδιωχναν όλους τους άνδρες. Οι μόνοι οι οποίοι είχαν άσυλo, ήταν ο καφετζής και ο γκαϊντατζής ο οποίος με τον ήχο της γκάιντας του συνόδευε όλη την τελετή και θα έπαιζε όλη τη νύχτα κατά τη διάρκεια του γλεντιού.

 Προετοιμασία για το γλέντι. Η γκάιντα απαραίτητη Στο καφενείο γλεντούσαν όλη τη νύχτα. Τιμητική θέση είχε η «μπάμπω», η οποία πρώτη έσερνε το χορό έχοντας κρεμασμένη στην ποδιά της μια πετσέτα και κρατώντας ένα μαντήλι. Της φορούσαν φλουριά, αρμαθιές από πατλάκια (καλαμπόκια ), της έβαζαν καρφίτσες, μπουρλιές και λουλούδια για να φέρει στις γυναίκες όμορφα παιδιά. 'Ολες χόρευαν με τη σειρά, έλεγαν ιστορίες και ανέκδοτα σόκιν και το γλέντι αυτό κρατούσε μέχρι το πρωί, μέχρι να βγει ο ήλιος. 'Ηταν ένα γλέντι για να χαρεί η «μπάμπω» αλλά μαζί της και όλες οι παντρεμένες γυναίκες και κυρίως οι χήρες, οι οποίες δεν είχαν τη δυνατότητα να γλεντήσουν άλλες μέρες αφού ήταν ασυνόδευτες. Οι άνδρες την ημέρα αυτή, μια και ήταν παράδοση να λείπουν οι γυναίκες από το σπίτι, αναλάμβαναν από ανάγκη τις διάφορες σπιτικές δουλειές, να φροντίσουν δηλαδή τα παιδιά, να προετοιμάσουν το πρόγευμά τους και να τα στείλουν στο σχολείο, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι την ημέρα αυτή οι γυναίκες παίρνουν στα χέρια τους τις εξουσίες του χωριού και οι άνδρες υποβιβάζονται.

   Η γυναικοκρατία στις Σάπες.

  Η γυναικοκρατία στις Σάπες, οργανώθηκε στις 8 Ιανουαρίου 1970 για πρώτη φορά, από μια ομάδα γυναικών, (Τζανίδου Πατρούλα, Αντωνιάδου Νίτσα, Ψωμιάδου Παναγιώτα και Δημητριάδου Λαφίνα). Είναι θρακιώτικο έθιμο με καταγωγή από την Πέτρα των Σαράντα Εκκλησιών της Ανατολικής Θράκης.

  Τιμώμενο πρόσωπο αυτής της ημέρας είναι η μαμή, η οποία είναι σύμβολο της γονιμότητας, καθώς βοηθάει τις γυναίκες να φέρουν στον κόσμο τα παιδιά τους. Τη μαμή τότε τη φώναζαν "μπάμπω". Ήταν συνήθως μεγάλη σε ηλικία και την εμπιστευόταν οι γυναίκες, γιατί είχε μεγάλη πείρα. Νοσοκομεία τότε δεν υπήρχαν. Οι γυναίκες γεννούσαν στο σπίτι τους με τη βοήθεια μόνο της "μπάμπως". Το πρόσωπο αυτό είχε ξεχωριστή θέση στις μακρινές κοινωνίες κι είχε το σεβασμό όλων. Τη μέρα αυτή, στις Σάπες, συνηθίζεται οι γυναίκες να γυρνούν στους δρόμους, από σπίτι σε σπίτι, χορεύοντας και πίνοντας κρασί. Στο έθιμο των Σαπών, το ρόλο της μαμής υποδύεται η εργαζόμενη στο Κέντρο Υγείας Σαπών ως μαία Χριστίνα. Το πρωί της γυναικοκρατίας έρχονται στο Κέντρο Υγείας, οι γυναίκες, που αρκετές είναι ντυμένες με παραδοσιακές φορεσιές, ενώ τις συνοδεύουν οργανοπαίκτες με πίπιζες και νταούλια. Όλες κρατούν στο χέρι τους ένα κλαδί κυπαρισσιού. Στο άλλο χέρι, μία κρατάει ένα μπακιράκι με νερό, μία άλλη ένα σαπούνι, άλλη μια πετσέτα και τέλος μια τέταρτη έχει ένα μπουκάλι με κόκκινο κρασί. Η μαμή, πλένει τα χέρια της με το νερό και το σαπούνι, κάνοντας έτσι ακριβώς ό, τι έκανε παλιότερα η μπάμπω, πριν από κάθε γέννα. Κατόπιν οι μουσικοί συνεχίζουν να παίζουν και οι γυναίκες πίνουν και χορεύουν. Μετά από αυτή την ιεροτελεστία, όλη η ομάδα των γυναικών με τη συνοδεία των οργανοπαιχτών, γυρίζουν με χορούς και τραγούδια τους περισσότερους δρόμους της πόλης κάνοντας έρανο, για να διαθέσουν τα έσοδα στο βραδινό γλέντι.

  Στο βραδινό γλέντι, τραγουδούν και χορεύουν με μπόλικο κέφι και αστεία! Στο γλέντι αυτό υπάρχει και συμμετοχή λίγων ανδρών που είναι οι καλεσμένοι επίσημοι και που μετά από τους χαιρετισμούς αποχωρούν. Πριν από μερικά χρόνια, συνήθιζαν να ανεβάζουν τη μαμή πάνω σ' ένα κάρο στολισμένο! Της έκαναν δώρα, όπως πετσέτες, παντόφλες, μαντίλια και τη γύριζαν σε όλο το χωριό, από το πρωί ως το βράδυ με χορούς και τραγούδια!

Πριν από μερικά χρόνια, συνήθιζαν να ανεβάζουν τη μαμή πάνω σ' ένα κάρο στολισμένο! Της έκαναν δώρα, όπως πετσέτες, παντόφλες, μαντίλια και τη γύριζαν σε όλο το χωριό, από το πρωί ως το βράδυ με χορούς και τραγούδια!  Eδώ βλέπουμε το κάρο με τη διαφορά ότι η μαμή είναι μια κούκλα. Στη φωτογραφία από αριστερά: Κατίνα Τραμπίδου, Χρυσούλα Παπαϊωάννου, Ελένη Δημητριάδου με το μπακιράκι και το βασιλικό για το καθιερωμένο ράντισμα και Λίνα Πορτοκάλογλου.

  1982  ΑΠΟ ΤΑ ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΟΚΡΑΤΙΑΣ

  Η Αγγέλα Μπεκιαρίδου μου παρέδωσε για λίγες ημέρες ένα υλικό από φωτογραφίες, κείμενα κι ένα βιβλίο που ήταν το "Πρακτικό της Γυναικοκρατίας". Από την πρώτη σελίδα κατέγραψα τα εξής:  

  "Γυναικοκρατία, όπως γράφει η εγκυκλοπαίδεια είναι πολίτευμα στο οποίο επικρατούν οι γυναίκες. Γενικότερα, σημαίνει την επικράτηση της γυναίκας στους διάφορους τομείς. Το έθιμο που οι ρίζες του βρίσκονται στην Ανατ. Θράκη και συγκεκριμένα από την Πέτρα, οι γυναίκες από το πρωί έβγαιναν στους δρόμους για να γλεντήσουν, ενώ οι άντρες έμεναν στο σπίτι για να κάνουν τις γυναικείες δουλειές, συμμάζεμα του σπιτιού, μαγείρεμα και κοίμισμα παιδιών.  Πρωινές ώρες ένα γκρουπ γυναικών πήγαινε στο σπίτι της μπάμπως (μαμή) και μια γυναίκα τη ρέντιζε με βασιλικό από μπακιράκι με τον αγιασμό. Άλλη της έδινε το σαπούνι να καθαρίσει τα χέρια της καλά και άλλη την πετσέτα να σκουπιστεί.

  Το απόγευμα άρχισαν να της πηγαίνουν τις κουλούρες στολισμένες με σταφίδες, αμύγδαλα και καρύδια. Η μαμή τις κερνούσε κρασί, τυρί κι ελιές με άλλους μεζέδες.

  Το έθιμο, συνεχίζεται και τώρα εδώ στην Ελλάδα, σε μερικές πόλεις και χωριά, αλλά όχι ακριβώς όπως στην Πέτρα της Ανατ. Θράκης.

  Εδώ στις Σάπες, για να αναβιώσουμε το έθιμο της γυναικοκρατίας πήραμε την πρωτοβουλία να οργανώσουμε τη γιορτή αυτή οι: Τραμπίδου Αικατερίνη, Αγγέλα Μπεκιαρίδου και Δάφνη Σταυρίδου.

   Ημέρα Παρασκευή 8 του Γενάρη 1982, στο ζαχαροπλαστείο "ΠΑΛΛΑΔΙΟ" συγκεντρώθηκαν οι εξής: Χαριτοπούλου Χρυσούλα: 250 δρχ, Σταυρίδου Δάφνη: 250 δρχ, Τσιροζίδου Καλλιόπη: 250, Τσιροζίδου Σοφία: 250 δρχ. Σταυρίδου Κούλα: 250 δρχ. Δημοπούλου Ελένη: 250 δρχ. Τραμπίδου Κατίνα, Μπεκιαρίδου Αγγέλα, Χαριτοπούλου Μαίρη, Στάμου Τούλα, Τράκα Πόπη, Μαυρίδου Παρθένα, Βοσνίδου Αγγελική, Γιακαμόζη Άσπα, Παναγοπούλου Παναγιώτα, Αντωνιάδου Νίτσα, Ψωμιάδου Αθηνά, Ψωμιάδου Παναγιώτα, Νικολαΐδου, Ψαρά, Μολάκη Χρυσούλα, Τσιναρίδου, Ρίζου, Μαρίνου Ελένη: 250, Λούρμπα Βασιλική 250, Ουρεϊλίδου: 250, Τζανίδου Τούλα, Σπαθιάδου Βάσω, Κωστοπούλου Θεοδώρα. Παπαδοπούλου Ελισάβετ, Τσολάκη Παναγιώτα, Κιρκινέζη Γαλήνη, Βιβιτσίδου Σούλα, Πέτρογλου Κατίνα, Πέτρογλου Φιλίτσα, Κηπουρού Τζένη, Κηπουρού Θάλεια, Ευσταθοπούλου Ναζλού, Μαλλίδου Δέσποινα, "Κύπρια Μαρία", Ανανιάδου Ρούλα, Καζάκου Δέσποινα, Ψωμιάδου, Κουγιουρούκη, Πέτρογλου, Παπάζογλου Κων/νιά: 250, Γιαννοπούλου Σούλα 250, Τραινταφυλλίδου 250, Μαυρουδή 250, Δημητριάδου Λαφίνα, Γιαννοπούλου Δέσποινα, Κενανίδου Σεβαστή,  Μπεϊλεκτσή, Ρεφιάδου, Μπαξεβάνη, Χαριτοπούλου, Κολάκη Άννα, Μουρατίδου, Γεωργιάδου Μαρία, Γεωργιάδου, Πελαγία, Εμιρτζά Άννα, Εμιρτζα Αγαθούλα, σιώμου Ελένη, Μαρουφίδου, Βοσνίδου Ντίνα, Ουρεϊλίδου Γεωργία, Εμιρζά Σούλα, Μπιτζίδου Μόρφω, Μαλλίδου Μαρούλα, Αγγελινού Τούλα, Παυλίδου Μαγδαληνή, Καραθανάση Κατίνα,  Αραμπατζ'η Αγγελική, Παπαδοπούλου Σταυρούλα, Ζαμπογιάνη Έφη, Ξανθοπούλου Πόπη, Πιτακούδη Γεωργία, Μπέρκσμαν, Τσακίρη Βαρβάρα, Κιουπτσή Βούλα, Παπατσαρούχα Μαίρη, Τσαλισκάνη Όλγα, Αδαμακίδου Κατίνα, Καζανιάδου Μαργαρίτα, Μπακιρτζή Αρτεμισία, Σούζη, Αλεξιάδου, Χουρίδου, Τσιερτζή Ελένη, Καραβασίλη Ξανθούλα, Τσιούντου Δέσποινα, Σταυρακάκη Μαρία, Κολάκη, Εμιρζά Αθηνά, Μολλάκη Ελένη, Πανέρη Ευαγγελία, Μαστρογιάννη Νατάσα, Κρυστάλλη Γεωργία, Ερμιόνη.

  Αναλυτικά τα έσοδα και τα έξοδα έχουν ως εξής: Εισφορά από 112 γυναίκες προς 250 δρχ. η μία σύνολο: 28.000 δρχ.

  Έξοδα: 1. Ενοίκιον αίθουσας και φαγητό σύνολο: 20.500 δρχ.  2: Ορχήστρα Ανέστης από 4 άτομα: 3.500 δρχ. Ακορντεόν: Μαρίνος: 1000 δρχ. Σύνολο εξόδων: 25.000 δρχ. 

  Το υπόλοιπο ποσό των 3.000 δρχ. κατατέθηκε στο Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο στο όνομα των: 1. Τραμπίδου Κατίνα, 2. Μπεκιαρίδου Αγγέλα. 3. Σταυρίδου Δάφνη.    15/1/1982.

   2003. Παράδοση του εθίμου στο Σύλλογο Γυναικών Σαπών.

  Αυτό ήταν το πρώτο πρακτικό που τηρήθηκε από την ανεπίσημη ομάδα γυναικών η οποία συνέχισε να πρωτοστατεί μέχρι το 2003. Τότε έγινε νέο πρακτικό, σύμφωνα με το οποίο τα επόμενα χρόνια το έθιμο πλέον θα τηρείται από τον επίσημα αναγνωρισμένο Σύλλογο Γυναικών Σαπών, με τον εξής όρο:

   "Θα αναγνωριστούν και θα παραμείνουν επίτιμα ισόβια μέλη της Γυναικοκρατίας, τα παλιά και συνδεδεμένα με τον τρόπο προέλευσης του εθίμου, Πέτρα Ανατ. Θράκης, μέλη της επιτροπής αναβίωσης εθίμου κ.κ. Αντωνιάδου Νίτσα - Δημητριάδου Λαφίνα - Χαριτοπούλου Χρυσούλα. 

  Τα μέλη της Επιτροπής Οργάνωσης: Μπεκιαρίδου Αγγέλα, Σταυρίδου Δάφνη και Πορτοκάλογλου Μαγδαλήνη, θα έχουν την επιτήρηση, αποκλειστικά και μόνο, της τήρησης του 2ου όρου του Πρωτοκόλλου, δηλαδή την αναβίωση του εθίμου, όπως θα περιγραφεί παρακάτω, ώστε αυτό να μην παραληφθεί, όποιες κι αν είναι οι συνθήκες και να μην περιοριστεί ο εορτασμός σε ένα τυπικό σύγχρονο γλέντι. ....".  

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΕΘΙΜΟΥ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ 

Κάθε χρόνο 8 Ιανουαρίου και χωρίς παρέκκλιση ή μεταφορά ημερομηνίας γιορτάζεται το έθιμο « ΜΠΑΜΠΟΥ ΓΚΙΟΥΝΟΥ » οι ρίζες του οποίοι» βρίσκονται στην Πέτρα της Ανατολικής Θράκης.

Η μέρα είναι αφιερωμένη στη Μαμμή. Είναι αφιερωμένη στο θαύμα της Ζωής που πραγματώνεται μέσα από την γυναίκα.

Αναπαριστά μια γέννα που σηματοδοτεί το ξεκίνημα της ζωής για κάθε πλάσμα στην οποία πρωταγωνιστής εκείνα τα χρόνια ήταν η Μαμμή. Ήταν το πρόσωπο του οποίου η παρουσία ήταν καθοριστική στο να ακουστεί το πρώτο κλάμα που εσήμαινε ζωή.

Έτσι,πέρασε στο χρόνο, και παρ^’ όλο που η σύγχρονη εποχή επέβαλλε μεθόδους εκσυγχρονισμένες και απλοποίησε τις διαδικασίες, έμεινε διαχρονικό σύμβολο συνδεδεμένο με τη Γυναίκα, συνδεδεμένο με τον μοναδικό ρόλο της γυναίκας που άντεξε αναλλοίωτος στο χρόνο, το ρόλο του να κυοφορεί και να γεννά.

Αυτό είναι το ιστορικό του εθίμου και αυτό αναβιώνει κάθε 8 Ιανουαρίου.

Έτσι η μέρα ξεκινά με την επίσκεψη στη Μαμμή με δώρα Κρασί-Πετσέτα και σαπούνι. Ανταλλάσσονται τα δώρα με τα κεράσματα και όλοι μαζί ξεκινούν για το φώτισμα.

Με Νταούλια και Ζουρνάδες για να αποδοθεί το εορταστικό κλίμα αλλά και η διάθεση να διαλαλήσουν οι γυναίκες την παρουσία τους ντυμένες με θρακιώτικες ενδυμασίες περιδιαβαίνουν τους δρόμους της Κωμόπολης.

Με το μπακίρι και το βασιλικό ραντίζουν, αστειεύονται,κάνουν κατάληψη ανδροκρατούμενων χώρων και δέχονται δώρα ή μάλλον υφαρπάζουν δώρα, μιας και το καλεί η μέρα και η κυριαρχία τους. Προσπαθούν να δείξουν ότι αυτή την μέρα οι ρόλοι αντιστρέφονται και ότι μπορούν να καταφέρουν παντού εξίσου καλά.

Καταλήγουν στο Δημαρχείο για την κορυφαία κατάληψη της αρχής του τόπου.

Το βράδυ ακολουθεί γλέντι. 

Το έθιμο τηρείται επίσημα! Το έθιμο λέει"...με το μπακίρι και το βασιλικό ραντίζουν, αστειεύονται, κάνουν κατάληψη ανδροκρατούμενων χώρων... και προσπαθούν να δείξουν ότι αυτή τη μέρα οι ρόλοι αντιστρέφονται και ότι μπορούν να καταφέρουν παντού εξίσου καλά".   Έτσι λοιπόν, η Αγγέλα Μπεκιαρίδου, στην επίσκεψη που κάνουν στο Δημαρχείο, καταλαμβάνει συμβολικά το γραφείο του Δημάρχου και αναλαμβάνει τα καθήκοντά του για λίγη ώρα!

Από το έθιμο της γυναικοκρατίας το 1984. Μέλη του Συλλόγου Γυναικών χορεύουν στους δρόμους των Σαπών. Μεταξύ των άλλων η Νίτσα Αντωνιάδου, η Λαφίνα Δημητριάδου, η Κατίνα Τραμπίδου, η Αγγέλα Μπεκιαρίδου, η Δάφνη Σταυρίδου και αν δεν με απατά η όρασή μου διακρίνω τη Βαρβάρα Θεμελή, Σταυρούλα Παπαδοπούλου και Λίνα Πορτοκάλογλου.  Kai βέβαια οι απαραίτητοι ζουρνατζήδες που με τους ήχους του ζουρνά και του νταουλιού δημιουργούν το κατάλληλο κλίμα.

Το κάρο αυτό, με το συμπαθητικό γαϊδουράκι, χρησιμοποιήθηκε κατά τη διάρκεια της τέλεσης του εθίμου, τουλάχιστον όταν ήταν εύκολο να βρει κανείς γαϊδουράκια στον τόπο μας. Το πρωί ξεκινούσαν οι γυναίκες από το Κέντρο Υγείας με τη μαμή και συνέχιζαν στους δρόμους με τη συνοδεία οργάνων. Στο τέλος κατέληγαν στο Δημαρχείο σε μια εθιμοτυπική επίσκεψη στο δήμαρχο. Μια όμορφη φωτογραφία στην οποία διακρίνουμε τις γυναίκες της παλιάς φρουράς παρέα με τις νέες, που συνεχίζουν το έθιμο (με παραδοσιακές στολές). Από αριστερά: Λαφίνα Δημητριάδου, Νίτσα Αντωνιάδου, η μαία Χριστίνα Σαββουλίδου με την κούκλα στην αγκαλιά, Αγγέλα Μπεκιαρίδου και κάτω: Αθηνά Κουκουζέλη και Σταυρούλα Παπαδοπούλου.

Στο καθιερωμένο γλέντι των γυναικών το βράδυ οι μόνοι άνδρες ήταν οι καλεσμένοι επίσημοι, όπως ο Νομάρχης Ροδόπης, ο Δήμαρχος των Σαπών και μερικοί ακόμη. Πριν την έναρξη του χορού γινόταν οι χαιρετισμοί και ήταν σχεδόν σίγουρο οι παράγοντες να προσφέρουν και κάποια οικονομική ενίσχυση στο θεσμό της γυναικοκρατίας. Στη φωτογραφία βλέπουμε τον τότε Δήμαρχο Σαπών Γιώργο Πολυχρονιάδη μαζί με κάποιες από τους στυλοβάτες των εκδηλώσεων. Από αριστερά: Νίτσα Αντωνιάδου, Κατίνα Τραμπίδου, Λαφίνα Δημητριάδου και Αγγέλα Μπεκιαρίδου. 

Οι μαμές των Σαπών: Από πληροφορίες που συνέλεξα από παλιούς συμπολίτες μου, μέχρι το 1960 στον τόπο μας δεν υπήρξαν μαίες που να είχαν σχετικές σπουδές. Όλες είχαν πρακτικές γνώσεις και αυτές ξεγεννούσαν τα παιδιά. Μετά το 1946, όσες οικογένειες επιθυμούσαν να γεννήσουν τα παιδιά τους με ποιο ασφαλή τρόπο πήγαιναν στο νοσοκομείο της Κομοτηνής. Οι υπόλοιπες γυναίκες κατέφευγαν στις γνώσεις των πρακτικών μαιών. Από τα ονόματα που μπόρεσα να καταγράψω ήταν αυτό της Χακί Νινέ Ζεϊνέπ, πριν το 1945, της Τακίς Γκιουλσέ (γύρω στα 1945-60) και της Κιρ Σαλή (1940 - 60).  Πολύ γνωστή ήταν και η Κυριακή Κουμασίδου (φωτογραφία). Πόντια στην καταγωγή ήρθε ως πρόσφυγας στις Κασσιτερές το 1924 και μετά το '46 στις Σάπες. Στην πατρίδα που γεννήθηκε οι γονείς της ήταν κτηνοτρόφοι και από αυτούς διδάχτηκε την τέχνη να ξεγεννάει τα ζώα του κοπαδιού τους.  Με την εμπειρία που απέκτησε, τόσο στις Κασσιτερές, όσο και στις Σάπες εξάσκησε την τέχνη της και στα γεννητούρια των παιδιών. Ένα από τα παιδιά που γεννήθηκαν από τα χέρια της ήμουν κι εγώ!  Λέγεται ότι πάνω από 200 παιδιά γεννήθηκαν με τη βοήθειά της.  Άλλη πληροφορία είναι ότι χρέη μαμής έκανε και η Αναστασία Δρούλια, σύζυγος του τότε Διοικητή του Αστυν. Τμήματος Σαπών, χωρίς αμοιβή, μετά το 1950. Δεν γνωρίζω αν ήταν πρακτική ή εξειδικευμένη. Το 1960 ιδρύθηκε το πρώτο Κοινοτικό Ιατρείο Σαπών, στο οποίο και τοποθετήθηκε η πρώτη εξειδικευμένη μαία Νίνα Πασχαλίδου, σύζυγος του γιατρού Ιωάννη Πασχαλίδη. Από τότε και μετά, όπως ήταν φυσικό, σταμάτησε και η συμβολή των πρακτικών, τουλάχιστον με επίσημο ή φανερό τρόπο.  [Φωτογραφία: κεντρικό πρόσωπο είναι η Κουμασίδου Κυριακή, γιαγιά του Γιώργου Μαρουφίδη. Δίπλα της ένα από τα εγγόνια της Δαμιανός Μαρουφίδης. Αρχείο: Γιώργου Μαρουφίδη]