Πρόκειται για ένα έθιμο που έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα και του οποίου η πρώτη γραπτή περιγραφή αναφέρεται στα βυζαντινά χρόνια.  Ήταν κορυφαίο έθιμο των Θρακών και οι φωτιές του Αϊ-Γιάννη του Κλήδονα, (24 Ιουνίου, τα Γενέθλια του Ιωάννη). «Κλείδων» σημαίνει μαντικός ψίθυρος, οιωνός (σημάδι), φωνή προφητική. Συνδέθηκε δε με τον Άγιο Ιωάννη, ο οποίος ως γνωστό προφήτευσε την γέννηση του Κυρίου μας. Το πήδημα πάνω από τις φλόγες ήταν για τους αρχαίους ένα έθιμο καθαρτήριο και «διαβατήριο». Με αυτό τον τρόπο καθαρίζονταν με την δύναμη της φωτιάς και έμπαιναν στη νέα περίοδο που άρχιζε.

  Ο «Κλήδονας» είναι επίσης μια λαϊκή μαντική διαδικασία, από τις πιο τελετουργικές όλων των παραδόσεων του τόπου μας, σύμφωνα με τον οποίο αποκαλύπτεται στις άγαμες κοπέλες η ταυτότητα του μελλοντικού τους συζύγου. 

  Την παραμονή του Αη-Γιαννιού, οι ανύπανδρες κοπέλες μαζεύονται σε ένα από τα σπίτια του χωριού, όπου αναθέτουν σε κάποιο μέλος της συντροφιάς, συνήθως σε μια «Μαρία» (στη Θράκη ο ρόλος αυτός δίνεται στην ονομαζόμενη «Καλλινίτσα»), της οποίας και οι δύο γονείς είναι εν ζωή, να φέρει από το πηγάδι ή την πηγή το «αμίλητο νερό».

  Η ονομασία αυτή οφείλεται στο γεγονός ότι η εν λόγω κοπέλα και η συνοδεία της πρέπει να ολοκληρώσουν την αποστολή αυτή, τηρώντας απόλυτη σιωπή.

  Επιστρέφοντας στο σπίτι όπου τελείται ο κλήδονας, το νερό αδειάζεται σε πήλινο -ως επί το πλείστον- δοχείο, στο οποίο η κάθε κοπέλα ρίχνει ένα αντικείμενο, το λεγόμενο ριζικάρι. Συνήθως, πρόκειται για κάποιο προσωπικό αντικείμενο, συχνά μάλιστα πολύτιμο.

  Στη συνέχεια, το δοχείο σκεπάζεται με κόκκινο ύφασμα «κλειδώνεται» και τοποθετείται σε ανοιχτό χώρο.

 «Κλειδώνουμε τον κλήδονα με τ' Αγιαννιού τη χάρη, κι όποια 'χει καλό ριζικό να δώσει να τον πάρει».

  Εκεί παραμένει όλη τη νύχτα υπό το φως των άστρων, για να «ξαστριστεί».

  Οι κοπέλες επιστρέφουν ύστερα στα σπίτια τους. Λέγεται ότι τη νύχτα αυτή θα δουν στα όνειρα τους το μελλοντικό τους σύζυγο.

   «Το έθιμο συναντάται σε πολλές περιοχές της Ελλάδας με διάφορες παραλλαγές. Στους βλαχόφωνους πρόκειται για την πρώτη εθιμική εκδήλωση που πραγματοποιείται την καλοκαιρινή περίοδο, όταν αυτοί εγκατέλειπαν τα χειμαδιά και ανέβαιναν στα βουνά για να ξεκαλοκαιριάσουν. Η ονομασία που δίδεται από τους βλάχους για το δρώμενο είναι Ταγιανί, δηλ του Αη-Γιάννη, αλλα ο όρος αυτός δεν διατηρείται σήμερα. Αντίθετα, στις μέρες μας είναι γνωστό με την ονομασία Γκαλιάτα, καθώς έτσι ονομάζεται το στολισμένο με λουλούδια δοχείο που οι κοπέλες γεμίζουν με νερό από τρείς βρύσες. Γκαλιάτα σημαίνει στα βλάχικα στην κυριολεξία καρδάρι για το άρμεγμα των γιδοπροβάτων, κουβάς θα λέγαμε σήμερα, παρόλο που στο δρώμενο χρησιμοποιείται μεταλλικό υδροδοχείο,το γκιούμι.

  Το έθιμο βέβαια έχει διάφορες μικροπαραλλαγές στα βλαχοχώρια μας όμως σε γενικές γραμμές είχε ως εξής»: «Το απόγευμα λοιπόν της παραμονής της εορτής του Γενεθλίου του Αγ. Ιωάννη του Προδρόμου, όλες οι νιόπαντρες και οι ελεύθερες κοπέλες τραγουδώντας βγαίνουν σε παρέες στην άκρη του χωριού, όπου αρχίζει το δάσος, για να βρουν ένα βότανο που ονομάζεται «κουσίτσα», κοτσίδα δηλαδή, γιατί το πλέκουν στις κοτσίδες τους ανάμεσα στα μαλλιά. Όποια βρει το βότανο αυτό, το σημαδεύει δένοντας το με μια κόκκινη κλωστή και στη συνέχεια το σκεπάζει με φύλλα για να μη το δουν και το συλλέξουν οι άλλες παρέες». «Στη συνέχεια όλες οι κοπέλες συγκεντρώνουν κάθε είδος λουλουδιού και κυρίως τη sulhina ή sulfina, το οποία ονομάζεται και galiata, αφού προορίζεται για τον στολισμό του ομώνυμου δοχείου. Ο στολισμός, που γίνεται σε κάποιο από τα σπίτια των κοριτσιών της παρέας και συνοδεύεται από γαμήλια τραγούδια, πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεγμένος, ώστε κάθε παρέα να είναι περήφανη για την δικιά της γκαλιάτα. Μέσα στις γκαλιάτες βάζουν τα σημάδια τους, δηλαδή κοσμήματα, δεμένα σε μικρά μπουκετάκια λουλουδιών». «Την γκαλιάτα την κρατούν ένα ή δύο ανύπαντρα κορίτσια και μαζί με την υπόλοιπη παρέα πηγαίνουν σε τρεις βρύσες όπου θα πάρουν νερό τραγουδώντας «Ούμπλα σόρα βεάρσα φράτε = γέμισε αδελφή χύσε αδελφέ» και άλλα τραγούδια με διάφορες ανα βλαχοχώρι παραλλαγές . Η κοπέλα που κρατάει την γκαλιάτα δεν πρέπει να μιλάει όταν γεμίζει το νερό για να μη χάσει τις προφητικές και θεραπευτικές ιδιότητες του, γι’αυτό και το ονομάζουν «άπα μούτα = αμίλητο νερό». Τα μεσάνυχτα οι κοπέλες επιστρέφουν στο σπίτι και «πάνε την γκαλιάτα για κατάκλιση» κάτω από ένα δέντρο ή από μια τριανταφυλλιά αφού τη σκεπάσουν με ένα κόκκινο νυφιάτικο πέπλο, και την κλειδώσουν με κλειδαριά, έτσι ώστε να αστρονομιστεί όλο το βράδυ». «Πολύ νωρίς το πρωί της 24 Ιουνίου οι κοπέλες και οι νύφες ντυμένες με τα γιορτινά ρούχα πηγαίνουν πάλι στο δάσος, όπου θα μαζέψουν τις κρυμμένες «κουσίτσες» τους και αν τα καταφέρουν και τις κουσίτσες των άλλων. Το κόψιμο της κουσίτσας πρέπει να γίνει ανάποδα, με τις πλάτες στραμμένες στην κουσίτσα. Στην συνέχεια οι νιόπαντρες την τυλίγουν γύρω από τη μέση τους για υγεία, για να έχουν εύκολη γέννα και για να μην αισθάνονται πόνους κατά τη διάρκειά της. Οι ανύπαντρες δένουν με την κουσίτσα το κεφάλι τους και την πλέκουν στις κοτσίδες τους για να μεγαλώσουν.»

  1958. Αναβίωση του εθίμου του Κλήδονα στις Σάπες από τις ελεύθερες κοπέλες των Σαπών. Ήταν 24 Ιουνίου του 1958, όταν μια μεγάλη παρέα από κορίτσια των Σαπών αναβίωσαν το έθιμο του Κλήδονα. Σύμφωνα με το έθιμο αυτό κάθε κοπέλα μπορούσε να μάθει ποιον θα παντρευτεί. Στη φωτογραφία από επάνω αριστερά είναι: Ντίνα Αλεξιάδου, Δέσποινα Μαλλέ, [;], Χρυσούλα Παπαϊωάννου, Ν. Σαλπιγγίδου, η δασκάλα Κούλα Δημητριάδου, από την Αλεξ/πολη, Κούλα Τεφτσίδου, Λαφίνα Ευσταθοπούλου, Μαίρη Πενηντάρη, Αφροδίτη. Κάτω σειρά: Ματούλα Κηπουρού, Αθηνά Μπακιρτζή, Φεβρωνία Σκοπιανού, Καλλιόπη Μαλλέ, Μαρίκα Τενούδη-Πορτοκάλογλου [;]. Τη φωτογραφία μου έδωσε η Λαφίνα Ευσταθοπούλου Δημητριάδη.

 1958: Έθιμο του Κλήδονα την ίδια χρονιά. Πρόσωπα: Τασούλα Σωτηριάδου, Πόπη Μαλέ, Μαίρη Πίνιου, Λαφίνα Ευσταθοπούλου, δις Κούλα Δημητριάδου, Δόμνα Βραδέλη, Σταυρούλα Γιουφτσιάδου, Ελένη Σαγίρη.