" O Τούρκος περιηγητής Έβλια Τσελεμπή

και το πέρασμά του από τις Σάπες "

του Ανδρέα Καφετζή 

Ο Τούρκος περιηγητής Έβλια  Τσελεμπή κυριαρχεί σε ολόκληρο τον 12ο αιώνα με τον όγκο, την ποικιλία και την ποιότητα του έργου του.

Τα ταξίδια του κράτησαν σαράντα χρόνια  και οι αφηγήσεις και περιπλανήσεις του καλύπτουν δέκα τόμους, με τον γενικό τίτλο «ΣΕΓΙΑ- ΧΑΤΝΑΜΕ. (οδοιπορικό).

 Τον ονόμασαν Παυσανία των νέων χρόνων, πολύτιμη πηγή πληροφοριών, μέγιστο  όλων των εποχών, αξιόπιστο περιηγητή και ανεκτίμητο θησαυρό.

Περιηγήθηκε όλη τη Οθωμανική αυτοκρατορία. Ταξίδευσε στη Συρία, Αίγυπτο, Μεσοποταμία Περσία. Πήγε στον Καύκασο και στην Κριμαία, έφθασε στην Ουγγαρία,  Αυστρία, Ολλανδία, Δανία και Σουηδία.

Ο όγδοος τόμος του έργου του είναι αφιερωμένος στην Ελλάδα. Περιγράφει το ταξίδι του από την Κωνσταντινούπολη στην Κρήτη. Το δρομολόγιο του είναι: Θράκη, Μακεδονία, Θεσσαλία, Στερεά, Εύβοια, Αττική, Πελοπόννησο, Κρήτη.

Γράφει για ό,τι βλέπει και ό,τι αγγίζει με ακρίβεια. Γράφει για πολιτείες και χωριά, για κτίσματα και για ανθρώπους για μνημεία, συνήθειες, μύθους, παροιμίες. Τα κείμενα του είναι μια απέραντη συλλογή θρησκευτικών, κοινωνικών, ιστορικών, αρχαιολογικών, γλωσσικών, τοπογραφικών και στατιστικών στοιχείων. Περιγράφει τους τόπους που είδε, τα πρόσωπα και τα πράγματα με ζωηράδα, με γοητευτικό και παραμυθένιο ύφος. Είναι λοιπόν ένας παραμυθάς, ένα ράθυμος ανατολίτης παραμυθάς.

Η οικογένεια του ήταν οικογένεια «εκ Πατρίδων» δηλαδή μια οικογένεια που ξεχωρίζει μέσα στις οικονομικοκοινωνικές συνθήκες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Το ταξίδι του στην Ελλάδα έγινε γύρω στα 1667, όταν ο Τσελεμπή πήγε στην Κρήτη για να πάρει μέρος στην εκστρατεία κατά των Βενετσιάνων.  Πηγαίνοντας στην Κρήτη και επιστρέφοντας μετά το τέλος της εκστρατείας, θα περιηγηθεί την Ελλάδα από την μία άκρη έως την άλλη.

Το όγδοο βιβλίο του (από τα δέκα που είναι όλο του το έργο του) είναι το πιο σημαντικό για μας τους Έλληνες. Γεννήθηκε γύρω στο 1604, πέθανε λίγο μετά το 1682.

Η περιήγηση στην Θράκη αρχίζει:  Από το Μπαλά Ντιμοντούκα (Διδυμότειχο),   στο Εσκή Φερεντζίκ (παλαιές Φέρες) και στη συνέχεια ο Κασαμπάς Σαπτσιλάρ και η περιπέτεια με το δούλο.

Γράφει σχετικά:

Η Κωμόπολη είναι χτισμένη στους πρόποδες του βουνού και έχει τζαμί, χάνι και διακόσια σπίτια όλα κεραμωτά. Οι κάτοικοι, μωαμεθανοί και χριστιανοί, είναι απαλλαγμένοι από κάθε φόρο και πολεμική εισφορά, άλλοι με υποχρέωση τη στρατιωτική θητεία, όταν η πατρίδα τους καλεί στα όπλα.   Οι μη μουσουλμάνοι ασχολούνται με την εξόρυξη στυπτηρίας (στίψης) για λογαριασμό του Δημοσίου. Την παραγωγή της την παραλαμβάνει όλη ο Εμίρης. Πρόκειται για μεγάλη επιχείρηση. Δηλαδή μιλάμε για ορυκτό που αγγίζει τις οκτακόσιες χιλιάδες γρόσια το χρόνο!

Κατά τη παραμονή του στην πόλη το έσκασε ένας από τους δούλους του. Για το περιστατικό γράφει ο ίδιος: «Μόλις το έμαθα μου ανέβηκε το αίμα στο κεφάλι. Ψάξαμε παντού αλλά λες και άνοιξε η γη και τον κατάπιε. Έτσι αναγκάστηκα  να πάω με το άλογο μου πίσω στην Φερεντζίκ (Φέρες), από όπου εφοδιάστηκα  με ειδικό ένταλμα από τον κατή.

Εν συνέχεια ξεκινήσαμε μαζί με έφιππους   άνδρες σε αναζήτησή του. Για μια εβδομάδα κάναμε άνω κάτω τα χωριά του Καζά της Φερέντζικ, φτάνοντας μέχρι επάνω στο βουνό του Σιτσανλίκ (Ποντικοβούνι).  Όταν τελικά τον ξετρύπωσα τον έφερα πίσω δεμένο χειροπόδαρα και τον έριξα ένα γερό μπερντάκι για να μάθει την θαυματουργή δύναμη που έχει το βροντερό χέρι  του Έβλια.

 Συνέχισα το ταξίδι μου προς νότο. Πέρασα από το χωριό Σαχινλί (Γερακοχώρι) και ύστερα στο Τεκέ Βεφές Σουλτάν.  Εν συνέχεια περιγράφει τη Δράμα (με τα πολλά νερά της), τη Ζίχνη, συνεχίζοντας προς το Άγιο Όρος και τη Θεσσαλονίκη.

Αναφέρθηκα στην περιήγηση της Ελλάδας, διαβάζοντας το βιβλίο «ΤΑΞΙΔΙ, στην Ελλάδα» κατά την περιγραφή του Εβλιά Τσελεμπί, έκδοση του οίκου ΕΚΑΤΗ,  χωρίς χρονολογία εκδόσεως.  (Εκδόθηκε γύρω στο 1992).

Από την όλη περιγραφή εμφανίζεται ότι η πατρίδα μας οι Σάπες (το ΣΑΨΙ), υπήρχε το έτος 1667 και είχε ως πλουτοπαραγωγική πηγή την εξόρυξη της στύψης με έσοδα 800.000 γρόσια ή 8.000 τούρκικες χρυσές λύρες ποσό μυθικό για την εποχή εκείνη.

Αυτά προς ενημέρωση όλων των Σαπαίων.

Αθήνα Δεκέμβριος 2012

Η ονομασία σε βάθος χρόνου...

Η έρευνά μου σχετικά με την ονομασία του τόπου ήταν η αναζήτηση χαρτών σε βάθος χρόνου, όσο πιο παλιά μπορούσα να φτάσω. Έτσι έφτασα πίσω μέχρι το 1742 και κατέληξα στο 1929! Νομίζω ότι τα ονόματα που βρήκα πρέπει να είναι σωστά, αν και παρουσιάζουν μερικές διαφοροποιήσεις.. Εντόπισα 15 περίπου χάρτες, όλες της εποχής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και μάλιστα δεν ήταν τοπικοί χάρτες, αλλά των Βαλκανιών, της Ιταλίας & Βαλκανίων μέχρι την Ουγγαρία κλπ. 

Στις   δύο φωτογραφίες χαρτών  [1742 - 1849 - 1875] οι ονομασίες που συναντάμε είναι:    [1742 - Chapsilar] -  [1875 - Schapsi].

Οι επόμενοι 3 χάρτες [1826 - 1853 - 1869] Έχουμε διαφοροποιημένες ονομασίες ως εξής:         [1826-CHAPDJILAR] - [1853-SCHABDSHYLAR] - [1869 - SAP - HANNA]

Στους τρεις νεότερους χάρτες [1911 - 1922 - 1929 ] συναντάμε τις εξής ονομασίες: [1911-Sabdji Khane] - [1922-Chabhana] - [1929-Sapai].

Οι Σάπες και ο Θουκιδίδης

Στη συνέχεια παρουσιάζω μια σειρά από φωτογραφίες τις οποίες μαζί με πληροφορίες αλίευσα από το διαδίκτυο. 

Ο χάρτης που αναρτώ είναι του 1814. Εδώ εντόπισα μια τοποθεσία με το όνομα Scapta hyla. Το όνομα αυτό δεν το συνάντησα άλλη φορά, αν και η θέση του ταίριαζε. Όταν συνέχισα την αναζήτησή μου για περισσότερα στοιχεία, βρήκα ένα βιβλίο, το οποίο εκδόθηκε στο Λονδίνο το 1837 από τον καθηγητή A. Walker. Ο τίτλος του βιβλίου: "Ένα σκίτσο αρχαίας γεωγραφίας με βιογραφικά και μυθολογικά σημειώματα". κλπ.

   Στη σελίδα 99 του βιβλίου εντόπισα μια παράγραφο, στην οποία ο συγγραφέας έγραφε για μια περιοχή (SCAPTE HYLE) η οποία έγραφε ότι τώρα (1837) λέγεται CHAPDJILAR και ήταν διάσημη για τα ορυχεία χρυσού και αργύρου. Αυτή η πληροφορία δεν μας ξαφνιάζει, γιατί γνωρίζουμε πόσο προσπαθούν εταιρείες χρυσού να ανοίξουν νέα ορυχεία! Εκείνο που με εντυπωσίασε ήταν η πληροφορία ότι εδώ έζησε κάποτε ο Θουκιδίδης και μάλιστα λέγεται ότι εδώ έγραψε για την ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου.

   Τώρα αν όλα αυτά είναι μια πραγματικότητα ή μυθολογικές υποθέσεις δεν το ξέρω. Πάντως είναι μια όμορφη και εντυπωσιακή πληροφορία που όλοι θέλουμε να την πιστέψουμε!