Του Θεοδώρου Μ. Ζαμπογιάννη

  Η Λάιστα Ζαγορίου Ηπείρου είναι ένα βλαχοχώρι από τα 46 χωριά του Ζαγοριού. Οι κάτοικοί της ήταν και είναι όλοι Αρωμούνοι Βλάχοι που ομιλούσαν και ομιλούν τη βλαχική διάλεκτο.

  Το 190 αιώνα, αλλά και στις αρχές του 20ου, ήταν το πολυπληθέστερο χωριό του Ζαγοριού με Ελληνικό Δημοτικό Σχολείο, Σχολαρχείο και Παρθεναγωγείο, πεντακόσια σπίτια και εφτά μαχαλάδες. Οι κάτοικοί της ζούσαν από την ξενιτιά. Το επάγγελμά τους ήταν φούρνος, μαγαζί και χάνι (εμπόριο) και ήταν διασκορπισμένοι στις πόλεις και στα χωριά που βρίσκονταν επί της Εγνατίας Οδού, (Καβάλα, Χρυσούπολη, Ξάνθη, Κομοτηνή, Σάπες, Φέρες, Σουφλί κλπ.), αλλά και σε άλλα μέρη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, σημερινή Βουλγαρία, Ρουμανία, Ανατ. Θράκη. Ταξίδευαν ελεύθερα, χωρίς διαβατήρια και διατυπώσεις, διότι όλα αυτά τα μέρη ανήκαν στην αχανή Οθωμανική Αυτοκρατορία, όπως και η Λάιστα, η οποία βρίσκεται στο κεντρικό Ζαγόρι και σε υψόμετρο 1020-1100 μέτρα, θαμμένη μέσα σε απάτητα βουνά όπου Οθωμανός δεν πάτησε κι έτσι οι κάτοικοί της ζούσαν ελεύθεροι με εκκλησίες και σχολεία και ακραιφνές ελληνικό φρόνημα.

  Όσοι καζάντισαν (πρόκοψαν) στην ξενιτιά, επέστρεφαν στο χωριό τους κάθε ενάμιση χρόνο, καθόντουσαν έξι μήνες και επανέρχονταν στις δουλειές τους. Το ταξίδι δεν ήταν εύκολη υπόθεση, γιατί γινόταν με καραβάνια (μουλάρια, άλογα ή με το πόδια) ανάμεσα από ληστές. Από τη Λάιστα μέχρι την Γιουμουλτζίνα (Κομοτηνή) το ταξίδι με το καραβάνι κρατούσε σαράντα πέντε ημέρες!

  Γύρω στα 1860, τρία πάμφτωχα αδέλφια, ο Μίχος (Μιχαήλ), ο Χρήστος και ο Κώστας Τζιαμπουγιάννης ξεκίνησαν από τη Λάιστα και βρέθηκαν στο Καβάκιοϊ (Λεύκη) Καλλιπόλεως, όπου άνοιξαν φούρνο, μαγαζί και χάνι. Ξεκίνησαν με ένα μικρομάγαζο εγχωρίων και αποικιακών προϊόντων κι ένα φούρνο να δέχονται κάποια ψηστικά και να βγάζουν λίγα ψωμιά και στη συνέχεια, όταν οι δουλειές πήγαιναν καλά έφτιαξαν κι ένα μικρό χάνι.

  Η γη ήταν εύφορη και η δουλειά πήγαινε πολύ καλά, διότι εμπορεύονταν την παραγωγή των Οθωμανών. Όλο το χρόνο ψώνιζαν οι Οθωμανοί από το μαγαζί τους επί πιστώσει και την εποχή της σοδειάς γινόταν η εκκαθάριση του λογαριασμού παίρνοντας τη σοδειά τα τρία αδέλφια την οποία στη συνέχεια μεταπωλούσαν. Έτσι, πρόκοψαν γρήγορα, κάνανε τριακόσια στρέμματα δικό τους χωράφι και τόσες χρυσές λίρες, ώστε στα 1874 να χτίσουν στη Λάιστα ένα μεγάλο τριώροφο πέτρινο σπίτι με οκτώ δωμάτια, τέσσερα κελάρια, τέσσερα τζάκια, δυο μαντζάτα (κουζίνες) με εσωτερικούς φούρνους και πολεμίστρες.

  Ο Μίχος παντρεύτηκε τη Μαρία, το γένος Παναγιώτη Ράσσα, συγχωριανή του και το 1876 απέκτησε ένα γιο, το Θεόδωρο. Όταν ο Θεόδωρος τελείωσε το Σχολαρχείο, ακολούθησε τον πατέρα του στην ξενιτιά και το 1902 παντρεύτηκε τη συγχωριανή του Σταματία, το γένος Δημητρίου Πρωτόπαππα και Ελένης Πάντου(;).  Πήρε προίκα ένα σπίτι στην Ξάνθη κι ένα μαγαζί με σπίτι επάνω στις Σάπες (το σημερινό παντοπωλείο του Θανάση Ζαμπογιάννη και το καφεκοπτείο του Τάκη Ζαμπογιάννη). 

  Με τη Σταματία, ο Θεόδωρος απέκτησε τέσσερα παιδιά: το 1904 το Μίχο (Μιχαήλ), το 1908 το Χρήστο, το 1914 τη Μαρίκα (Μαρία) και το 1920 τον Κώστα.

  Η δουλειά στην ξενιτιά πήγαινε καλά μέχρι που ξέσπασε ο Βαλκανικός Πόλεμος (1912-13). Στο μεταξύ είχαν πεθάνει τα αδέρφια του Μίχου του Πατριάρχη, ο Χρήστος και ο Κώστας και ο πόλεμος είχε βρει πατέρα και γιο, μοναδικούς χριστιανούς μέσα σε ένα Οθωμανικό χωριό. Η ζωή τους κινδύνευε. Χωρίς να χάσουν χρόνο, με την έναρξη του πολέμου, πήραν από ένα δισάκι ο καθένας, έβαλαν μέσα την κινητή τους περιουσία (χρυσές λίρες), εγκατέλειψαν την ακίνητη περιουσία τους και πήγαν στην Καλλίπολη. Εκεί φιλοδώρησαν τον Οθωμανό τελώνη, ναύλωσαν ένα καΐκι και βγήκαν στην Καβάλα. Από την Καβάλα δια θαλάσσης βρέθηκαν στον Πειραιά και από εκεί, πάλι δια θαλάσσης στην Πρέβεζα. Στην Πρέβεζα αγόρασαν άλογα και μπόρεσαν να φτάσουν στη Λάιστα, όπου η ζωή τους δεν κινδύνευε.

  Οι πόλεμοι συνεχίζονταν (Α' Παγκόσμιος Πόλεμος) και το Καβάκιοϊ, σιγά σιγά γινόταν ανάμνηση. Οι λίρες τέλειωναν κι αυτές ώσπου το 1920, με την απελευθέρωση των Σαπών από τον Ελληνικό Στρατό, ο Θεόδωρος πήγε στις Σάπες και άνοιξε μαγαζί εγχώριων και αποικιακών προϊόντων. Αυτός, μόνος στο "Σαψί", η οικογένειά του στη Λάιστα και ο γιος του ο Μίχος, σπουδαστής στη Θεσσαλονίκη στην Εμπορική Ιδιωτική Σχολή του Στεφάνου Νούκα.

  Η δουλειά στην αρχή δεν πήγαινε καλά. Έτσι ο Μίχος, αναγκάστηκε ύστερα από δύο έτη σπουδών, να διακόψει και το 1922 να βρεθεί δίπλα στον πατέρα του για να τον βοηθήσει. Εκείνο τον καιρό στο Σαψί, είχαν εγκατασταθεί και άλλοι Λαϊστινοί, όπως οι: Ποάλας, Παπαστεργίου, Τοπαρίτσας, Πίνιος, Τσιαβδάρης, Νάνος, Τσιάκος.

  Το 1926, ο Θεόδωρος έφερε την οικογένειά του στο Σαψί, αφήνοντας όλο το νοικοκυριό στη Λάιστα με την ελπίδα ίσως του επαναπατρισμού.

  Το επίθετο σιγά σιγά άλλαξε και από Τζιαμπουγιάννης έγινε Ζιαμπουγιάννης και τελικά Ζαμπογιάννης.

  Η περιουσία στο Καβάκιοϊ χάθηκε, όπως και η περιουσία του Δημητρίου Πρωτόπαππα στο Πασμακλί, το σημερινό Σμόλεκ της Βουλγαρίας, όπου εμπορεύονταν.

  Ο γιος του Θεόδωρου, ο Μίχος, παντρεύτηκε τη Μικρασιάτισσα Παρασκευή, το γένος Πέτρου Αμπατζή και της Φεβρωνίας Μπακιρτζή. Έκανε τρία παιδιά, τη Σταματία, τη Σταυρούλα και το Θεόδωρο.

  Ο Χρήστος, παντρεύτηκε την Αριάδνη, το γένος Βαφέα, από την Κεσσάνη Ανατ. Θράκης. Έκανε τρία παιδιά, την Ελένη, το Θεόδωρο και το Δημήτριο.

  Η Μαρίκα, παντρεύτηκε το Λαϊστινό Μαργαρίτη Μπρούμπη. Έκανε δυο παιδιά, τη Χαρίκλεια και το Ζήση.

  Ο Κώστας, παντρεύτηκε τη Λαϊστινή Χαρίκλεια, το γένος Χόρεβα κι έκανε δυο παιδιά, τον Αθανάσιο και τον Αντώνιο.  [Η Χαρίκλεια έφυγε από τη ζωή το 2006 και ο Κώστας το 2017. Και οι δύο έχουν ενταφιαστεί στη Λαΐστα].

  Το σπίτι στη Λάιστα υπάρχει μέχρι και σήμερα..

Λάιστα 2017: Πρόκειται για την κατοικία της οικογένειας Ζαμπογιάννη, που η ανέγερσή της ανάγεται στο έτος 1874!  Το μαρτυρά η μαρμάρινη επιγραφή επάνω στον τοίχο.  Μετά από ζωή 143 ετών, η πέτρινη κατοικία και τα πατρώα λαϊστινά χώματα φιλοξενούν ένα ακόμη μέλος της οικογένειας, τον Κώστα Ζαμπογιάννη.  [Αρχείο φωτογραφίας: Θανάση Ζαμπογιάννη].

                                      [ Θεόδωρος Μ. Ζαμπογιάννης] - Σχηματάρι 18 - 5 - 2017 μ.Χ.

Μια μοναδικής αξίας φωτογραφία της εποχής του 1924. Δανείζομαι ένα απόσπασμα από το βιογραφικό σημείωμα για να δικαιολογήσω την ανάρτησή της. " Ο Μίχος παντρεύτηκε τη Μαρία, το γένος Παναγιώτη Ράσσα, συγχωριανή του και το 1876 απέκτησε ένα γιο, το Θεόδωρο. Όταν ο Θεόδωρος τελείωσε το Σχολαρχείο, ακολούθησε τον πατέρα του στην ξενιτιά και το 1902 παντρεύτηκε τη συγχωριανή του Σταματία, το γένος Δημητρίου Πρωτόπαππα και Ελένης Πάντου(;). Πήρε προίκα ένα σπίτι στην Ξάνθη κι ένα μαγαζί με σπίτι επάνω στις Σάπες (το σημερινό παντοπωλείο του Θανάση Ζαμπογιάννη και το καφεκοπτείο του Τάκη Ζαμπογιάννη).  Με τη Σταματία, ο Θεόδωρος απέκτησε τέσσερα παιδιά: το 1904 το Μίχο (Μιχαήλ), το 1908 το Χρήστο, το 1914 τη Μαρίκα (Μαρία) και το 1920 τον Κώστα"' . Με λίγα λόγια. Το κτίσμα που βλέπετε στο αριστερό άκρο της φωτογραφίας είναι αυτό που αγοράστηκε από την οικογένεια Πρωτόπαπα και δόθηκε ως προίκα στο γάμο με το Θεόδωρο Ζαμπογιάννη. Αμέσως μετά, λίγο πιο πίσω ξεχωρίζει η οικία του Κ. Ποάλα. Στα δεξιά το παλιό εκείνο κτίσμα, αγοράστηκε αργότερα από το Στέργιο Παπαστεργίου, επίσης ηπειρώτη, ο οποίος έκτισε διώροφη οικοδομή. (σήμερα εκεί θα δούμε το κρεοπωλείο του Τζανίδη). (Για το ιστορικό της φωτογραφίας μεταβείτε στη σελίδα του Δημοτικού Σχολείου). Αρχείο: Κων/νου Ψαθά.

Σάπες 1950: Μια καταπληκτική φωτογραφία στην οποία υπάρχουν μικρά και μεγάλα μέλη της οικογένειας Ζαμπογιάννη. Μέσα στην αυλή του σπιτιού, όπου κεντρικό πρόσωπο είναι ο Θεόδωρος Μιχ. Ζαμπογιάννης, ο πατέρας όλων και δίπλα του με τα μαύρα η σύζυγος Σταματία. Τα άλλα πρόσωπα από αριστερά: Αριάδνη, Κώστας, Μιχαήλ, Παρασκευή, Ματούλα, Μαρίκα, Μαργαρίτης Μπρούμπης.  Κάτω σειρά: Χρήστος, Ελένη (Νίνα), κόρη του Χρήστου, Σταυρούλα, τα αδέλφια Χαρίκλεια και Ζήσης Μπρούμπης. Στα χέρια του Χρήστου ο Τάκης και δίπλα του ο αδερφός του Θεόδωρος. 

Σάπες 1955, μπροστά στο παντοπωλείο του Κώστα Ζαμπογιάννη, η γιαγιά Σταματία, η "βλάχα", όπως την αποκαλούσαν. Αριστερά η Σταυρούλα, στα χέρια της γιαγιάς ο Θόδωρος ο Γ', κάτω ο Θόδωρος ο Β' και ο Τάκης ντυμένοι καρναβάλια. 

Σάπες 1958: Μπροστά στο παντοπωλείο, όπως ήταν από το 1922, του Θεόδωρου Ζαμπογιάννη, πατέρα του Μιχαήλ Ζαμπογιάννη που τον διακρίνουμε όρθιο αριστερά (όπως βλέπουμε).  Κεντρικό θέμα και ο λόγος που τραβήχτηκε αυτή η φωτό ήταν το ποδήλατο! Μα θα πείτε: "για ένα ποδήλατο;". Ναι, για ένα ποδήλατο ή καλύτερα για το δεύτερο ποδήλατο που κυκλοφόρησε στις Σάπες. Θα μπορούσαμε να πούμε πως ήταν το πρώτο αυτού του τύπου (μεγάλο με δύο ρόδες). Ιδιοκτήτης του ο τυχερός Τάκης Ζαμπογιάννης! (αυτός με τους καφέδες!). Με πολύ καμάρι φωτογραφίζονται και οι: Χρήστος Χορέβας, αδελφός της Χαρίκλειας Ζαμπογιάννη, σύζυγος του Κώστα (αυτός με τη γραβάτα) και δίπλα η Αριάδνη, μητέρα του Τάκη. Ο νεαρός είναι ο Θεόδωρος Ζαμπογιάννης ο β' γιατρός σήμερα στην Ξάνθη.Επάνω στο ποδήλατο χαίρεται ο Θανάσης Ζαμπογιάννης, γιος του Κώστα.   Α!... και για να λύσω την απορία σας: το πρώτο ποδήλατο που εμφανίστηκε στις Σάπες ήταν αυτό του Δαμιανού Χαστά, ένα παιδικό ποδήλατο με τρεις ρόδες... Και τώρα που τα γράφω αυτά θυμάμαι πως είχα μια φωτογραφία που κι εγώ είχα ένα παρόμοιο ποδηλατάκι και είμαστε δίπλα δίπλα με το Χαστά. Θα ψάξω και θα τη βρω!

Σάπες 2005: Η μηχανή εμφιάλωσης των αναψυκτικών του Θεόδωρου Ζαμπογιάννη, όπως τη φωτογράφισα το 2005, για τις ανάγκες του βιβλίου: " Ένας κόσμος που αλλάζει", έκδοση του Δημοτικού Σχολείου Σαπών. Υπήρχε μέσα στην αυλή της οικογενειακής κατοικίας. (Φωτό: προσωπικό αρχείο).

Η μυλόπετρα της φωτογραφίας, σώζεται σήμερα στην κατοικία του Αθανασίου Ζαμπογιάννη του Κων/νου. Ήταν η μυλόπετρα που την εποχή του 1930, χρησιμοποιήθηκε για να αλέθει το σουσάμι. (Φωτό: προσωπικό αρχείο: 2005)

ΣΕΛΙΔΕΣ ΜΕ ΑΛΛΑ ΜΕΛΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ

Μιχαήλ Ζαμπογιάννης

Χρήστος Ζαμπογιάννης

Θεόδωρος Μιχ. Ζαμπογιάννης