Γράφει ο Ερτζάν Χαφούζ Αλή.

 Ο Ερτζάν, είναι από τους νέους επιστήμονες και επαγγελματίες των Σαπών.  Είναι φαρμακοποιός και διατηρεί ιδιόκτητο φαρμακείο, εδώ και μερικά χρόνια. Γνώριζα εδώ και πολλά χρόνια τον παππού και τον πατέρα του. Άνθρωποι που μου ήταν ιδιαίτερα συμπαθείς για την καλοσύνη και την ευγένειά τους.  

  Πρότεινα στον Ερτζάν να συνεργαστούμε και να παρουσιάσουμε ό,τι πληροφοριακό και φωτογραφικό υλικό υπάρχει για τον τόπο μας, που να σχετίζεται με τη ζωή της μουσουλμανικής μειονότητας των Σαπών.  Το υλικό αυτό θα παρουσιάζεται από τη σελίδα αυτή...

    ΒΑΚΟΥΦΙΚΗ  ΠΕΡΙΟΥΣΙΑ – ΙΔΡΥΜΑΤΑ- ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ –ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ  ΤΗΣ ΜΕΙΟΝΟΤΗΤΑΣ.

   ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΙΣ  ΣΑΠΕΣ

  Το όνομα της κωμόπολης προέρχεται από την τουρκική λέξη (şap=στύψη). Σε διάφορα οθωμανικά  έγγραφα συναντάται και το όνομα Σαπχανέ (το μέρος όπου γίνεται η επεξεργασία της στύψης). Επί οθωμανικής  αυτοκρατορίας στην περιοχή  (Külbağlar) κάτω ακριβώς  από το  νέο οικισμό  των Ποντίων προσφύγων  υπήρχαν φούρνοι οι οποίοι επεξεργάζονταν τη στίψη. Το ρέμα  που διασχίζει την πόλη λόγω του ξινού  νερού ονομάζεται  στιφόρεμα  ( Şapdere) ή Σάπντερε.

  Το 17.αι. ο μεγάλος  περιηγητής  της οθωμανικής  αυτοκρατορίας ο Εβλιγιά Τσελεμπή ( Evliya Çelebi), o οποίος πέρασε από την περιοχή μας,  αναφέρει το όνομα των Σαπών ως (Σάπτζιλαρ= Şapcılar). O ίδιος περιγράφει πως η πόλη είχε κάπου 200 σπίτια με κεραμοσκεπείς στέγες,  ένα τζαμί, δυο χάνια, όλοι  οι κάτοικοι ασχολούνται  με την επεξεργασία της στύψης  την οποία την πουλούσαν στο οθωμανικό κράτος  και ήτανε όλοι αφορολόγητοι πολίτες.

 Ιστορικά η περιοχή των Σαπών και ολόκληρη η Θράκη  πέρασε στην κυριαρχία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας  από τον  Γκαζί Εβρενός  Μπέη, ο οποίος ήταν στρατηγός του σουλτάνου Μουράτ (1362 - 1364).

  Για την ονομασία της πόλης περίπου τις ίδιες πληροφορίες  συναντάμε και στο βιβλίο «Σάπαι» του   Τσιτσώνη  Χρήστου παλιού δημάρχου Σαπών, αλλά και στο βιβλίο  του Γάλλου συγγραφέα  Α.V   i-Quesel  “Ταξίδι στην Ευρωπαϊκή  Τουρκία’’.

  Η πόλη στα 1920 αριθμούσε 550 οικογένειες  αμιγώς  τουρκικής καταγωγής και 2 οικογένειες χριστιανών ελληνικής καταγωγής. Με τη Μικρασιατική καταστροφή εγκαταστάθηκαν στις  Σάπες 655 Έλληνες πρόσφυγες οι οποίοι έζησαν για 5 χρόνια  μαζί στα ίδια σπίτια με τους ντόπιους κατοίκους.

  Ο πληθυσμός της πόλης σε συνάρτηση με τα χρόνια ήταν:

ΕΤΟΣ	1920	1928	1940	1951	1961	1971
ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ	1910	1868	2351	2440	2589	2456

  Οι ηλικιωμένοι κάτοικοι των Σαπών αναφέρουν σαν πρώτο κοινοτάρχη της πόλης, στα έτη 1912-1913, στην περίοδο των Βαλκανικών   πολέμων, μέχρι  την εισβολή των Βουλγάρων, το όνομα του Φαχρεττίν Μπέη  και σαν συμβούλους τους: Καχβετζή Μουσταφά  Σαάτση Σαδήκ, Χαντζή  Χαλήλ, Χακκή  Εφέντη, ο οποίος εξορίστηκε στην  Κρήτη.  Τους  υπόλοιπους τους εκτέλεσαν  οι Βούλγαροι  στην Κομοτηνή μέσα σε ένα μύλο, στη συνοικία Ποσπός, κοντά στη  σημερινή Εκτενεπόλ.

    ΤΑ   ΤΖΑΜΙΑ  ΤΩΝ ΣΑΠΩΝ

    ΓΕΝΙΚΑ

  Τα τζαμιά, αποτελούν τους τόπους  ομαδικής  λατρείας  των Μωαμεθανών. Το εσωτερικό του τζαμιού αποτελείται από δυο χώρους, ένα μέρος ανήκει στους άνδρες και το άλλο στις γυναίκες, χωρίς  να βλέπονται μεταξύ τους. Εξωτερικά, το τζαμί πλαισιώνεται  από το μιναρέ. Αρχιτεκτονικά  είναι ένα κυκλικό  ψηλό  οικοδόμημα  σε  μορφή πύραυλου-πύργου. Κάθε μιναρέ πάνω ψηλά έχει ένα κυκλικό μέρος  στο οποίο  ανεβαίνει ο ιμάμης του τζαμιού, με εσωτερική σκάλα μέσα από το μιναρέ, πέντε φορές την ημέρα και ψέλνει κάθε φορά ένα συγκεκριμένο τροπάριο για να υπενθυμίσει την ώρα της προσευχής. Το κυκλικό αυτό μέρος, γύρο-γύρο έχει λάμπες (στα παλιά χρόνια υπήρχαν φανάρια) τα οποία φωτίζονται στα δυο Μπαϊράμια για πέντε μέρες και στις πέντε ιερές μέρες που υπάρχουν μέσα στο χρόνο με σκοπό πάλι, να τραβήξουνε την προσοχή των πιστών για την σημασία της ημέρας. Σε κάθε τζαμί  λειτουργεί  ένας    ιμάμης  ο οποίος είναι υπεύθυνος   για την  υπενθύμιση  της ώρας της προσευχής  πέντε φορές την ημέρα, για την προσευχή εντός του τζαμιού, επίσης έχει την  αρμοδιότητα να  παντρεύει  και να θάβει   τους  ενορίτες.

    Οι πιστοί είναι  υποχρεωμένοι  να βγάζουν τα παπούτσια τους  με την είσοδό τους  στο τζαμί. Πριν από κάθε προσευχή  επιβάλλεται  να πλένουν τα διάφορα μέρη του σώματος τους, (χέρια, πρόσωπο, στόμα, μύτη, πόδια). Σε κάθε  πόλη ή χωριό τα τζαμιά  διοικούνται  από μια τριμελή διαχειριστική  επιτροπή,  η οποία ασχολείται  με τα οικονομικά και τη διοίκηση του τζαμιού  και εκλέγεται ανά τακτικά χρονικά διαστήματα  από τους ενορίτες.

  ΤΖΑΜΙ    ΓΚΑΖΙ   ΣΟΥΛΕΪΜΑΝ   ΠΑΣΑ  -   GAZİ   SÜLEYMAN   PAŞA   CAMİİ

  Είναι  το πιο παλιό, καταχωρημένο στα οθωμανικά  αρχεία του 1838, τζαμί των Σαπών.  Το αναφέρει  και ο  Εβλιγιά  Τσελεμπί (Evliya Çelebi ) στο έργο του Σεγιαχατναμέ (Seyahatname) χωρίς να αναφέρει το όνομα του. Όπως αναφέρουν τα αρχεία, χτίστηκε μαζί  με το τζαμί των  Φερών με διαταγή του Σουλεϊμάν  Πασά  του γιου του σουλτάνου Ορχάν Γκαζί. Το συγκεκριμένο  τζαμί πιθανόν  να γκρεμίστηκε με την πάροδο των χρόνων  και ξεχάσθηκε  από τον κόσμο, σήμερα κανείς δεν ξέρει ούτε το όνομα του, ούτε την τοποθεσία του.

ΤΖΑΜΙ ΓΚΑΖΙ ΣΟΥΛΕΪΜΑΝ ΠΑΣΑ  - GAZİ SÜLEYMAN PAŞA CAMİİ 

  Είναι το πιο παλαιό, καταχωρημένο στα οθωμανικά αρχεία του 1838, τζαμί των Σαπών. Το αναφέρει και ο Εβλιγιά Τσελεμπί (Evliya Çelebi ) στο έργο του Σεγιαχατναμέ (Seyahatname) χωρίς να αναφέρει το όνομα του. Όπως αναφέρουν τα αρχεία, χτίστηκε μαζί με το τζαμί των Φερών με διαταγή του Σουλεϊμάν Πασά του γιου του σουλτάνου Ορχάν Γκαζί. Το συγκεκριμένο τζαμί πιθανόν να γκρεμίστηκε με την πάροδο των χρόνων και ξεχάσθηκε από τον κόσμο. Σήμερα κανείς δεν ξέρει ούτε το όνομα του, ούτε την τοποθεσία του.

ΤΖΑΜΙ ATIK ( ATİK CAMİİ )

 Είναι το κεντρικό τζαμί των Σαπών, με μεγάλη αυλή και το μόνο το οποίο πλαισιώνεται από μιναρέ. Δεν γνωρίζουμε την ακριβή ημερομηνία κατασκευής του. Υπάρχει μια εικασία ό,τι χτίστηκε από δωρεές εμπόρων στύψης οι οποίοι κατάγονταν από το Μπαλικεσήρ (Balıkesir) της Τουρκίας, για να διευκολύνουν τους ντόπιους κατοίκους και τους εργάτες στην εκτέλεση της προσευχής τους. Εντός της αυλής υπάρχουν και άλλα χτίσματα. Ένα από αυτά χρησιμεύει για διαμονή του ιμάμη στην περίοδο του Ραμαζανιού, αλλά και σε άλλες περιόδους εάν χρειαστεί, για τη διαμονή των ξένων επισκεπτών σε περίπτωση που δεν έχουν να μείνουν κάπου αλλού. Σε άλλο χτίσμα υπάρχουν στη σειρά βρύσες και μικρά καθίσματα τα οποία χρησιμεύουν για να πλένονται όσοι θέλουν να προσευχηθούν στο τζαμί. Ένα άλλο χτίσμα χρησιμοποιείται σαν καθιστικό και βιβλιοθήκη για να περάσουν την ώρα τους όσοι έρχονται στο τζαμί πριν την ώρα της προσευχής.
 Μετά από έρευνα που έχω κάνει, στη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, όταν με απόφαση της κυβερνήσεως, είχαν μετακομίσει οι κάτοικοι των γύρω χωριών στις Σάπες, για περισσότερη ασφάλεια, χρησιμοποιήθηκε ως χώρος πρώτης διαμονής των χριστιανών συμπολιτών μας. Από μαρτυρίες παλαιών κατοίκων αναφέρεται ότι περίπου 20 οικογένειες από το χωριό των Κασσιτερών, γύρω στα 1947,  εγκαταστάθηκαν εδώ για όσο χρονικό διάστημα ήταν απαραίτητο.

ΤΣΑΡΣΙ ΤΖΑΜΙ ( ÇARŞI CAMİİ)

 Βρίσκεται σε κεντρικό σημείο των Σαπών επί της οδού Κ. Καραμανλή. Αποτελεί ένα τετράγωνο κτίσμα, με χοντρούς πέτρινους τοίχους, εσωτερικά είναι διόροφο. Ο πάνω όροφος είναι γυναικωνίτης και αποτελεί τον χώρο προσευχής των γυναικών. Γύρω γύρω το χτίσμα έχει μεγάλα παράθυρα με καμάρες και στους δύο ορόφους. Την ακριβή χρονολογία χτισίματος δυστυχώς δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε. Έχει χτιστεί μαζί με το Μειονοτικό Δημοτικό Σχολείο Σαπών και αποτελούσαν ένα ενιαίο οικοδομικό συγκρότημα μαζί με το χαμάμι το οποίο ήτανε προσκολλημένο στο σχολείο. Με την πάροδο του χρόνου, όταν πλέον το σχολείο ήταν ανεπαρκές για τους μαθητές, προστέθηκε μια αίθουσά του. Όλο το συγκρότημα ήταν μέσα σε μια ενιαία αυλή, αλλά με τη διάνοιξη του δρόμου (δεν υπάρχει ακριβής ημερομηνία) χωριστήκανε σε δυο μεμονωμένα χτίσματα.
 Κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, στην κατοχή των Βουλγάρων, χρησιμοποιήθηκε ως εκκλησία και το καμπαναριό ήτανε κρεμασμένο στον μπροστινό πλάτανο. Στους Βαλκανικούς Πολέμους με την εισβολή πάλι των Βουλγάρων, χρησιμοποιήθηκε σαν στρατόπεδο των Βουλγάρων.
  Στον εμφύλιο πόλεμο μέχρι το 1953 ήτανε στρατόπεδο του Ελληνικού στρατού. Από το 1953 και μετά  άρχισε να χρησιμοποιείται σαν χώρος λατρείας των Μωαμεθανών κατοίκων της περιοχής.

ΜΙΚΡΟ ΤΖΑΜΙ ( YUKARI MAHALLE MESCİDİ)

 Βρίσκεται στη λεγόμενη, πάνω γειτονιά των Σαπών, επί της οδού Φαρσάλων. Στην αρχή του αιώνα χρησιμοποιήθηκε σαν σχολείο με διδασκαλία με τα Οθωμανικά γράμματα με τους μαθητές να είναι μέσα σε μια τάξη όλοι μαζί και να μαθαίνουν κυρίως τα συγγράμματα και τις εντολές του Κορανίου. Από την αρχή του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου άρχισε να χρησιμοποιείται σαν τζαμί, επειδή τα άλλα δυο, λόγω των έκτακτων ιστορικών στιγμών, χρησιμοποιούνταν για άλλους σκοπούς. Το ένα ήταν στρατόπεδο του Ελληνικού στρατού και το άλλο ως χώρος διαμονής των κατοίκων των γύρω χωριών οι οποίοι είχαν μετακομίσει στις Σάπες λόγω του εμφυλίου πολέμου.


2. ΜΙΚΡΟ ΤΖΑΜΙ (ZEYDELİ MAHALLE MESCİDİ)

  Βρίσκεται επί της οδού Σοφοκλέους με Ορέστη, μέχρι την δεκαετία του 1960. Λειτουργούσε σαν συνοικιακό τζαμί κυρίως για τους κατοίκους της γειτονιάς. Για πολλά χρόνια είχε αφεθεί στην τύχη του μέχρι που πήγε να γίνει ερείπιο. Πριν από μια δεκαετία ανακαινίστηκε και τώρα ενοικιάζεται σαν σπίτι.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ [ΕΔΩ]