Από το 1991 και μετά.

  Όταν υπηρετούσα στο Δημοτικό Σχολείο Σαπών, το 1991, για πρώτη φορά, παρουσιάστηκε και γράφτηκε στο σχολείο, ο Γιάννης, ο πρώτος μαθητής που καταγόταν από τις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Την επόμενη χρονιά, άλλες δύο μαθήτριες, πρώτα η Τάνια και μετά η Αλεξάνδρα, ήταν τα πρώτα κορίτσια, παιδιά ομογενών Ελλήνων. Κανένα από αυτά δεν ήξερε την ελληνική γλώσσα. Το 1993, μιά ακριβώς χρονιά μετά, οι εξελίξεις ήταν ραγδαίες! Ογδόντα παιδιά ήρθαν από τη Φαρκαδώνα, όπου προσωρινά διέμεναν εκεί. Την εποχή εκείνη ο αριθμός των ντόπιων μαθητών δεν ξεπερνούσε τους 90 με 100. Και ξαφνικά ο αριθμός σχεδόν διπλασιάστηκε! Μέχρι το 1997, ο αριθμός των παλιννοστούντων έφτασε τους 250. Εκείνη την εποχή το σχολείο είχε 340 μαθητές! Συνθήκες και καταστάσεις δύσκολες που κανείς δε θέλει να θυμάται! Αίθουσες δεν υπήρχαν, τα παιδιά δε γνώριζαν τη γλώσσα! Μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα στήθηκαν 8 λυόμενα λαμαρινένια τολ, που υπήρχαν στην Καλαμάτα, μετά από κάποιον σεισμό! Μέσα σ' αυτά το κυκλικά κλουβιά δημιουργήθηκαν 10 αίθουσες διδασκαλίας. Την ίδια εποχή, το 1993, κοντά στην τοποθεσία αλώνια, πίσω από το Εθνικό Στάδιο Σαπών, στήθηκαν μερικές δεκάδες λυόμενες κατασκευές που θα χρησίμευαν προσωρινά για την εγκατάσταση των πρώτων παλιννοστούντων ομογενών Ελλήνων. Χώρες προέλευσης ήταν αυτές της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Γεωργία, Αρμενία, Ρωσία, Καζακστάν, Απχαζία, Ουζμπεκιστάν, Κιργισία, Ουκρανία.

Η ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ

Η ελληνική πολιτεία αποφάσισε να υποδεχτεί και να εγκαταστήσει, κυρίως σε μέρη της Βόρειας Ελλάδας, ένα μεγάλο αριθμό Ελλήνων Ομογενών από τις χώρες που προαναφέραμε, τον αριθμό των οποίων ούτε η ίδια δε γνώριζε. Για την εγκατάστασή τους δημιουργήθηκαν οικισμοί, προσωρινοί στην αρχή με λυόμενες κατασκευές (αν και σ' αυτές εξακολουθούν να ζουν ακόμη άνθρωποι) και στη συνέχεια έγιναν σύγχρονες κατοικίες, οι οποίες τους παραχωρήθηκαν δωρεάν με την προϋπόθεση να μένουν μόνιμα σ' αυτές. Αυτούς τους ανθρώπους, η πολιτεία τους χαρακτήρισε ως "παλιννοστούντες". Τους ενέταξε σε ένα πρόγραμμα για την εφαρμογή του οποίου υπεύθυνο ήταν το νεοσυσταθέν τότε Ε.Ι.Υ.Α.Α.Π.Ο.Ε (Εθνικό Ίδρυμα Υποδοχής και Αποκαταστάσεως Αποδήμων και Παλιννοστούντων Ομογενών Ελλήνων). Αν και δεν υπήρχε περιορισμός στον τόπο εγκατάστασής τους, υπήρχε μια πολιτική κατεύθυνσης τους σε συγκεκριμένες περιοχές, δίνοντάς τους ειδικά κίνητρα, όπως φοροαπαλλαγές και απόκτηση κατοικίας με ευνοϊκούς όρους.

 Ο ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΣΑΠΩΝ

Στις Σάπες, ο οικισμός έγινε περίπου το 1993-94, από την εταιρία "Μηχανική" του κ. Πρόδρομου Εμφιετζόγλου. Ο αριθμός των κατοικιών ανέρχεται στους 281 περίπου και βρίσκονται στους πρόποδες του λόφου που βρίσκεται ανατολικά της πόλης. Προσωπικά θεωρώ λάθος την επιλογή της τοποθεσίας στο μέρος εκείνο, γιατί έτσι απομόνωσε και αποξένωσε τους ανθρώπους αυτούς από την τοπική κοινωνία. Θα ήταν προτιμότερο να κτιστούν κατοικίες μέσα στις Σάπες σε δεκάδες οικόπεδα που έχουν εγκαταλειφθεί. Σύμφωνα με μία απογραφή που έκανε η Γενική Γραμματεία Παλιννοστούντων Ομογενών του Υπουργείου Μακεδονία-Θράκης, την περίοδο 1997-2000, στο Δημοτικό Διαμέρισμα του Δήμου Σαπών εγκαταστάθηκαν 638 οικογένειες Παλιννοστούντων με 2.322 ανθρώπους, δηλαδή το 34% του συνόλου των Παλιννοστούντων στο Ν. Ροδόπης. Από αυτούς οι 574 οικογένειες (2020 μέλη) ήρθαν στην Ελλάδα με θεώρηση διαβατηρίου (βίζα) στην κατηγορία "παλιννόστηση" και οι 154 οικογένειες (354 μέλη) με θεώρηση διαβατηρίου (βίζα) στην κατηγορία "τουριστική". Εδώ τα δύο στοιχεία αν προστεθούν δε συμφωνούν, γιατί πολλές οικογένειες ερχόταν ως προσκεκλημένοι από συγγενείς για προσωρινή διαμονή και οι οποίοι στη συνέχεια προσπαθούσαν να επιτύχουν τη μόνιμη εγκατάστασή τους. Το μεγαλύτερο μέρος των Παλιννοστούντων (κι αυτό το διαπίστωσα και ο ίδιος από τον αριθμό των μαθητών) είχαν προέλευση τις χώρες της Γεωργίας, της Αρμενίας, του Καζακστάν, της Ρωσίας και λιγότεροι από άλλες χώρες. Από τότε πέρασαν αρκετά χρόνια. Σήμερα, μετά από 17 περίπου χρόνια, τα προβλήματα παραμένουν τα ίδια, με πιο έντονο αυτό της εργασίας. Η ανεργία στον τόπο μας πάντα ήταν σε υψηλά επίπεδα, αφού ποτέ δεν υπήρχε βιομηχανική ανάπτυξη. Όμως σήμερα, με την κρίση που βιώνουμε τα πράγματα είναι ακόμη πιο δύσκολα. Γνωρίζω πολλές οικογένειες που άφηναν τα μικρά παιδιά τους στους παππούδες και τις γιαγιάδες και οι ίδιοι έπαιρναν το δρόμο της μετανάστευσης. Η Κύπρος, η Γερμανία, η Ολλανδία ήταν μερικοί από τους προορισμούς τους. Βέβαια το πρόβλημα της ανεργίας δεν αφορά μόνο στους Παλιννοστούντες, αλλά και τους ντόπιους κατοίκους. Οι περισσότεροι από τους Παλιννοστούντες ασχολούνται με ελεύθερα επαγγέλματα, ανοίγουν εμπορικά καταστήματα, είναι πωλητές στις λαϊκές αγορές, άλλοι είναι τεχνίτες και εργάτες και ένας ικανός αριθμός, με την ιδιότητα του επιστήμονα, έχει προσληφθεί σε θέσεις δημοσίου με ιδιάιτερα ευεργετικά κριτήρια.

   ΤΕΛΙΚΑ ΤΙ ΓΙΝΕΤΑΙ;

   Το 1991, με βάση δημογραφικά στοιχεία του Δήμου Σαπών εγκαταστάθηκαν στην περιοχή 2.300 Πόντιοι Παλιννοστούντες πρόσφυγες από τις Δημοκρατίες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, ενισχύοντας σημαντικά, αλλά για περιορισμένο διάστημα, τον πληθυσμό του Δήμου. Με βάση την απογραφή του 1991 ο συνολικός πληθυσμός του Δήμου ήταν 10.877 κάτοικοι, ενώ δέκα χρόνια μετά, κατά την απογραφή του 2001, ο μόνιμος πληθυσμός μειώθηκε στις 9.365 μόνιμους κατοίκους με 103 αλλοδαπούς κατά την υπηκοότητα. Η μειώση αυτή του πληθυσμού αποδίδεται στην εσωτερική μετανάστευση σε μεγαλύτερα αστικά κέντρα, λόγω περιορισμένων ευκαιριών απασχόλησης. Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι ελάχιστοι απασχολούνται με την κτηνοτροφία και τη γεωργία. Σύμφωνα με στοιχεία της Γενικής Γραμματείας Πληροφοριακών Συστημάτων του Υπουργείου Οικονομικών, το 2002, το μέσο δηλωθέν εισόδημα των κατοίκων που δηλώνουν τις Σάπες ως τόπο κατοικίας, είναι 6.425 € δηλαδή από τα χαμηλότερα της Ελλάδας, ενώ η ανεργία που καταγράφηκε το 2001 ήταν της τάξης του 11,4%.

Σάπες: Τμήμα του νέου οικισμού των παλιννοστούντων. Περίπου 300 σπίτια φτιάχτηκαν από δύο εταιρείες, τη "ΜΗΧΑΝΙΚΗ" και την "ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ" το 1990. Είναι χτισμένα αμφιθεατρικά με θέα προς το νοτιοδυτικό ορίζοντα του Δήμου Σαπών και πρόσφατα και Μαρωνείας. Στα σπίτια αυτά κατοικούν σήμερα αρκετές οικογένειες, αλλά πολλές από αυτές αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν οι γονείς προς άλλες περιοχές και άλλες χώρες για να βρουν δουλειά. 

1995-96 - ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΣΑΠΩΝ.  Επάνω οι μαθητές των μεγάλων τάξεων και κάτω των μικρών. Το σχολείο ακόμη λειτουργούσε ως κανονικό σχολείο, αλλά και όταν ονομάστηκε "διαπολιτισμικό" δεν άλλαξε σχεδόν τίποτα στο εκπαιδευτικό του πόγραμμα. Αντίθετα έγιναν τεράστιες οι λειτουργικές του ανάγκες. Το μόνο θετικό ήταν το χτίσιμο του νέου σχολικού κτιρίου, μετά από λίγο χρονικό διάστημα.

1995-96: ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΣΑΠΩΝ: Ήταν η περίοδος που ο αριθμός των μαθητών του δημοτικού σχολείου άρχισε να αυξάνεται ραγδαία. Από τους 90 πού ήταν την περίοδο του 1992-93 μέσα σε μια τριετία έφτασε τους 340, δηλαδή οι 250 ήταν παιδιά ομογενών Ελλήνων που ήρθαν στις Σάπες για μόνιμη εγκατάσταση. Ένα πρόβλημα που άργησε να λύσει η πολιτεία ήταν η εγγραφή των μαθητών που οι γονείς τους ερχόταν στον τόπο μας ως φιλοξενούμενοι συγγενικών οικογενειών και δεν είχαν τα προβλεπόμενα δικαιολογητικά εγγραφής. Κάποιοι μαθητές απολύθηκαν από το σχολείο χωρίς να λυθεί το πρόβλημα αυτό. Βλέπετε στην Ελλάδα οι αρμόδιοι δεν ασχολούνται με τα "μικρά θέματα"!!!

Σάπες 1996. Τότε άρχισε να στήνεται το νέο λυόμενο κτίριο, βαρέως τύπου προκειμένου να εξυπηρετήσει τις τεράστιες ανάγκες που προέκυψαν μετά την εγγραφή άνω από 200 παλιννοστούντων μαθητών, οι οποίοι μαζί με τους ντόπιους χριστιανούς και μουσουλμάνους μαθητές πλησίασαν του 350!   Στις 28 Σεπτεμβρίου 1998, έγιναν τα εγκαίνια του νέου σχολείου από τον τότε υπουργό Παιδείας Γερ. Αρσένη με την επωνυμία: Διαπολιτισμικό Δημοτικό Σχολείο Σαπών.

Δύο φωτογραφίες από το εσωτερικό του οικισμού

Μια από τις δεκάδες λυόμενες κατασκευές στον παλιό οικισμό παλινοστούντων. Παρά τις άσχημες συνθήκες, πολλοί προτιμούν να μένουν εδώ για οικονομικούς λόγους.

Χάρτης που δείχνει τη μεταναστευτική ροή των παλιννοστούντων στη Ροδόπη.