Το πρόσωπο αυτό κανείς από τους μεταπολεμικούς Σαπαίους δεν το γνωρίζει. Ούτε κι εγώ το γνώριζα, μέχρι του σημείου όπου δύο φωτογραφίες μου κίνησαν το ενδιαφέρον να αναδείξω το θέμα. Η πρώτη ήταν μια φωτογραφία που έδειχνε τα ονόματα των επαγγελματιών των Σαπών την εποχή του 1937-38 (κάτι σαν το Χρυσό Οδηγό!). [διαβάστε εδώ]. Εκεί υπήρχε το όνομά του και ως επάγγελμα αναφερόταν αυτό του παντοπώλη. Η δεύτερη φωτογραφία ήταν αυτή που μου έδωσε ο φίλος μου Σταύρος Παγώνης, όπου φαινόταν πίσω το παντοπωλείο με την επιγραφή: "Παντοπωλείο - Μ. Γ. Αδαμίδη". [δείτε εδώ]. Υπήρξε κι ένας τρίτος λόγος που βοήθησε στην παρουσίαση του θέματος. Ήταν η εγγονή του Μάρκου Αδαμίδη, Έφη Αδαμίδου, που ζει στην Κομοτηνή και με την οποία έχω επικοινωνήσει πολλές φορές διαδικτυακά και από την οποία έλαβα πολύτιμες παλιές φωτογραφίες και πληροφορίες.

  Ο Μάρκος Γ. Αδαμίδης, καταγόταν από την Κωνσταντινούπολη, στην οποία έζησε τα παιδικά και εφηβικά του χρόνια. Εκεί ασχολήθηκε με το επάγγελμα του "σαράφη".  Σαράφης ήταν ο ανταλλάκτης νομισμάτων, δηλαδή όποιος ήθελε να ανταλλάξει ντόπιο νόμισμα με ξένο ή το αντίθετο, πήγαινε στο σαράφη. Σήμερα κάτι τέτοιο γίνεται από τις τράπεζες, όμως την εποχή εκείνη δεν υπήρχε οργανωμένο τραπεζικό σύστημα. Η αμοιβή του σαράφη ήταν η διαφορά τιμής αγοράς και πώλησης των νομισμάτων. Προφανώς τη δουλειά αυτή θα την έκανε ο πατέρας του, αφού ο ίδιος ήταν νεαρός ακόμη. -->

  Το βέβαιο είναι ότι ο Μάρκος Αδαμίδης το 1907 ήταν κάτοικος Αλεξανδρούπολης. Το πότε και πώς παντρεύτηκε δεν είναι γνωστό. Έζησε για μερικά χρόνια σε μια γωνιακή κατοικία, πίσω από το φάρο με τη γυναίκα του Χρυσή (1877-1963), το γένος Μολά από τη Μαρώνεια.

 Έκαναν τρία παιδιά, το Γιώργο (1907-1981), το Δημήτρη (1914-1987) και τη Χαριτίνη, που πέθανε την περίοδο της βουλγαρικής κατοχής, σε ηλικία 25 ετών.

  Συγγενείς του Μάρκου Αδαμίδη ήταν τα αδέρφια που παρήγαγαν για πολλά χρόνια στην Αλεξανδρούπολη τη ρετσίνα "Αδαμίδη".   Ο γιος του Γιώργος ήταν φίλος με τον τότε τυπογράφο Αγγλιά, πατέρα του σημερινού δικηγόρου Αγγλιά Θόδωρου. (Αλεξανδρούπολη). 

  Το πότε και πώς βρέθηκαν στις Σάπες δεν είναι ακριβώς γνωστό. Εγκαταστάθηκαν γύρω στο 1925 κι ένας λόγος ήταν  ότι οι Σάπες, ως πρωτεύουσα της επαρχίας την εποχή εκείνη ήταν ένας "αναπτυσσόμενος τόπος" που είχε μέλλον, αλλά είχε και κλίμα με υγιεινές συνθήκες, σε μια εποχή που θέριζε η ελονοσία! Ήταν το κέντρο μιας ολόκληρης επαρχίας, στην οποία ζούσαν ειρηνικά χριστιανοί και μουσουλμάνοι, Αρμένιοι κι Εβραίοι από παλιά.

 Στις Σάπες άνοιξε ένα παντοπωλείο, κι ένα "γιαχανά". Και τα δυο λειτούργησαν στην ίδια κτιριακή εγκατάσταση (η σημερινή τριώροφη κατοικία του Γ. Παπαδημητρίου), δίπλα από το κατάστημα του Γιάννη Αγγελίδη με το οικοδομικά υλικά.

Ο γιαχανάς ή γιαχανές ήταν το προβιομηχανικό εργαστήριο παραγωγής σουσαμέλαιου και υπήρχε σε όλη τη Θράκη. Αποτελούσε κέντρο επικοινωνίας της μικρής κοινωνίας του χωριού αφού οι παραγωγοί που πήγαιναν στο γιαχανά από τα γύρω χωριά έπρεπε να μείνουν εκεί δυο-τρεις ημέρες ώσπου να βγάλουν το σουσαμέλαιο. Όταν η ευρεία χρήση του ελαιόλαδου αντικατέστησε το σουσαμέλαιο, τα σουσαμελαιοτριβεία έπαψαν να λειτουργούν. Στη Θράκη οι περισσότεροι γιαχανάδες σταμάτησαν μεταξύ 1947 και 1955.   Οι εργάτες που δούλευαν στο γιαχανά έβαζαν αποβραδίς το σουσάμι μέσα σ' ένα μεγάλο ξύλινο βαρέλι ή σε στέρνα και το μούσκευαν. Μετά άνοιγαν λίγο το πώμα που βρίσκεται στο κάτω μέρος του βαρελιού ή της στέρνας και το στράγγιζαν. Ο όγκος του σπόρου διπλασιαζόταν. Όταν ήθελαν να το αποφλοιώσουν το έβαζαν μέσα σε τσουβάλια και το χτυπούσαν με ξύλο. Στη συνέχεια το άδειαζαν σε σαλαμούρα (νερό και αλάτι) για να αποχωριστεί ο φλοιός και τα ζούφικα, τα κούφια, από τον καρπό. Το αποφλοιωμένο σουσάμι το στράγγιζαν σε σουρωτήρια. Ακολουθούσε το ψήσιμο του σουσαμιού στον ειδικό φούρνο, ενώ το ανακάτευαν συνέχεια με ξύλινο φτυάρι, το γκέλμπερι, εργασία που απαιτούσε προσοχή ώστε ο σπόρος να ψηθεί και όχι να καεί. Το ψημένο σουσάμι έπεφτε από την κοφίνα, τον ξύλινο συλλέκτη, στις πέτρες σε ισόποσες δόσεις με τη βοήθεια ενός αυτοσχέδιου ξύλινου εργαλείου που κινούνταν μαζί με την πέτρα. Με το γύρισμα της πέτρας, που παλιά γινόταν με ζώα, επιτυγχανόταν η σύνθλιψη του σπόρου και έβγαινε το ταχίνι, το οποίο συγκέντρωναν σε δοχεία και το έβραζαν σε καζάνι προσθέτοντας νερό. Ενόσω έβραζε το μείγμα, το ανακάτευαν συνεχώς: το νερό εξατμιζόταν και αποχωριζόταν το καθαρό σησαμέλαιο, το οποίο και μάζευαν. Το υπόλοιπο μείγμα το τοποθετούσαν πρώτα σε τσουλιά, σακιά από κατσικότριχα, και κατόπιν στη χειροκίνητη πρέσα. Με την πίεση έβγαινε το υπόλοιπο σουσαμέλαιο, το οποίο χρησιμοποιούσαν στη σαπωνοποιΐα. Το στερεό υπόλειμμα, την κούσπα, την έδιναν ως τροφή στα ζώα. 

  Ο Μάρκος Αδαμίδης με τη γυναίκα του Χρυσή και τα τρία του παιδιά εργαζόταν και πρόκοβαν καλά. Ήταν από τις εύπορες οικογένειες των Σαπών. Ο γιος του Γιώργος, παντρεύτηκε και γύρω στα 1937 γεννήθηκε το πρώτο εγγόνι (αγόρι) που όμως πέθανε πριν ακόμη σαραντίσει!  Το 1940, δέκα ημέρες πριν από τον πόλεμο γεννήθηκε ο δεύτερος εγγονός με το όνομα Μάρκος, στη Δράμα όμως, τόπο καταγωγής της μητέρας του μικρού Μάρκου.  

  Ο Μάρκος Αδαμίδης πέθανε γύρω στο 1940, σε ηλικία 80 ετών, τυφλός από γλαύκωμα. Πίσω έμειναν η γιαγιά Χρυσή με την κόρη της Χαριτίνη.   Μετά από ξύλο που έφαγε από τους Βούλγαρους η Χαριτίνη, ανέβασε για ένα μήνα πυρετό που κατέληξε μετά από λίγο σε φυματίωση. Πέθανε πολύ νωρίς, χάσανε όλη την περιουσία τους  εμπόρευμα, έπιπλα αξίας και πολλά χρυσαφικά  άλλαξαν εν ριπή οφθαλμού στα βουλγαρικά χέρια!!!  Όταν τα παιδιά του Μάρκου Αδαμίδη γύρισαν από την Δράμα βρήκαν άδεια δωμάτια και όλα κατεστραμμένα!  Έμειναν για ένα διάστημα στις Σάπες και κατόπιν εγκαταστάθηκαν Κομοτηνή ...

  Με χαρά δέχτηκα μια μέρα ένα τηλεφώνημα. Ήταν η Ελπίδα Αδαμίδου, δισέγγονη του Μάρκου. Με ευχαρίστησε για την αναφορά που έκανα στο όνομα της οικογένειάς της. Υποσχέθηκε να μου στείλει και πρόσθετο φωτογραφικό υλικό.  Στις 26 Μαρτίου 2014, το παρέλαβα και σας το παρουσιάζω. 

   Λίγα λόγια από την Ελπίδα... για τους απογόνους του Μάρκου Αδαμίδη.

Σάπες γύρω στα 1930: Πίσω διακρίνεται το παντοπωλείο του Μάρκου Αδαμίδη. Πιθανόν να είναι και ο ίδιος στην είσοδο του μαγαζιού. (Φωτογραφία του Σταύρου Παγώνη).

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΣΑΠΩΝ - Γιορτή 25ης Μαρτίου 1927

Μια από τις χαρακτηριστικές φωτογραφίες της εποχής του 1927. Έχει μια ιδιαίτερη αξία αφού πρόκειται για την πρώτη σχολική γιορτή της 25ης Μαρτίου στο νέο σχολικό κτίριο, που αποπερατώθηκε μόλις το 1926. Σε μια αναζήτηση προσώπων εκτός από λίγα πρόσωπα που μπόρεσα να αναγνωρίσω (Ποάλας Κων/νος & Παπαστεργίου Στέργιος, οι δάσκαλοι Βενετία Γουναροπούλου και Ιωανίκιος Μακαριώτης και ο Αγγελίδης Κων/νος) με βοήθεια της κ. Αδαμίδου Έφης αναγνωρίστηκε και η Χρυσή Αδαμίδου, το γένος Μολά (αριστερά κάτω) από τη Μαρώνεια με την κόρη της Χαριτίνη. Σε άλλο σημείο της σελίδας υπάρχουν πληροφορίες για τα 2 πρόσωπα. 

Σάπες, λίγο πριν το 1940. Ο Μάρκος Αδαμίδης με τη γυναίκα του Χρυσή στην ταράτσα του σπιτιού τους.

Η Χρυσή γύρω στα 1920...

Σάπες: γύρω στα 1927.  Από μαθητική παράσταση για την 25η Μαρτίου. Από τα παιδιά αυτός που αναγνωρίστηκε είναι ο Δημήτρης (Τάκης) Αδαμίδης (όρθιος δεξιά). Σε άλλη φωτογραφία υπάρχουν γονείς και επίσημοι μετά τη γιορτή στις σκάλες του νέου σχολικού κτιρίου...

Η Χαριτίνη Αδαμίδου, επίσης από κάποια σχολική παράσταση της ίδιας πάνω κάτω εποχής.

Ο γιός του Μάρκου, Γεώργιος Αδαμίδης!

O Γεώργιος Αδαμίδης, γιος του Μάρκου, στρατιώτης στην Κομοτηνή, το 1928.

Πάλι ο Γεώργιος Αδαμίδης, την ίδια εποχή στην Κομοτηνή.

Ο άλλος γιος το Μάρκου, Δημήτριος (Τάκης) που μετά τον πόλεμο εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 73 ετών.

Πριν από το 1940, η Χαριτίνη Αδαμίδου (δεξιά), με μια φίλη της. Αρχικά νόμιζα ότι η τοποθεσία είναι στη Μαρώνεια. Αλλά έκανα λάθος. Πρόκειται για τις Σάπες.  Η ορθή παρατήρηση της κ. Έφης Αδαμίδου, με οδήγησε στο να ερευνήσω το θέμα και κατέληξα σ' αυτό το συμπέρασμα. Εντόπισα μάλιστα και τη γέφυρα της φωτογραφίας.  Ο δρόμος αυτός οδηγεί από το Δημοτικό σχολείο στο "Δενδράκι". Με λίγα λόγια η ιστορία της είναι η εξής:  Η ξύλινη γέφυρα υπήρχε μέχρι το 1935 το αργότερο!  Την αντικατέστησε η γνωστή στους παλιούς τσιμεντένια γέφυρα με την καμάρα, έργο του Αλέκου Σταυρίδη. Διατηρήθηκε μέχρι την πρώτη πενταετία του 1980 και τότε με δήμαρχο το Γιώργο Πολυχρονιάδη γκρεμίστηκε και στη θέση της έγινε η σημερινή. Η μορφολογία του εδάφους, το μήκος και το ύψος, ο προσανατολισμός της προς αυτό το συμπέρασμα οδηγεί...

Φωτογραφία της Χαριτίνης πριν από την κατοχή...

Ο Γεώργιος Αδαμίδης , γιος του Μάρκου, με τη σύζυγό του Ελπίδα και τα παιδιά τους Έφη και Μάρκο.

Το πρόσωπο της φωτογραφίας είναι η Ελπίδα Αδαμίδου, η ωραία κυρία της αμέσως προηγούμενης!  Μια δυσάρεστη ιστορία από την εποχή της καταστροφής του ελληνισμού στις αλησμόνητες πατρίδες κρύβεται στο πρόσωπο αυτό. Αλλά ας διαβάσουμε την περιγραφή της κ. Έφης Αδαμίδου, που είναι η κόρη της! 

" ...  Υπάρχει μία μικρούλα ιστορία στη δική μου ζωή για την αγαπημένη μου μαμά, την ήρεμη με τη ζεστή ψυχή, την καλοπροαίρετη και πολύ ταλαντούχα" την Ελπίδα". Τη μαμά μου τη βάπτισαν Ευτυχία! Οταν λοιπόν καθ' οδόν, 2 ετών, ερχόταν στην Ελλάδα με τη μαμά της, χήρα 19 χρονών, (φρόντισε για αυτό ο Στάλιν) και τη γιαγιά της, (πεθερά της μαμά της, τυφλή και ανήμπορη) χάθηκε το βαπτιστικό της. Αυτή η γιαγιά λοιπόν εχοντας στην αγκαλιά της την εγγονή δεν σταμάταγε να της λέει: " Εσύ μωρό μου, είσαι η ελπίδα μου, το φως των ματιών μου. Μόλις απομακρυνόταν λίγο, τη φώναζε Ναντέζντα (ρώσικη προσφώνιση της λέξης Ελπίδα). -Πού είσαι Ναντέζντα μου, έλα κοντά μου για να βλέπω. Το υιοθέτησε και η μαμά της αφού και οι δύο ήλπιζαν ότι κάποια μέρα θα γύριζε ζωντανός ο πατέρας της από τον πόλεμο..... Αυτό φυσικά δεν έγινε και όταν πια εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα, η μητέρα της τη δήλωσε με το μεταφρασμένο στα ελληνικά όνομα "Ελπίδα". Ήλπιζε ή εξόρκιζε η γιαγιά Ευθυμία το κακό που τους σημάδεψε για ενα λυτρωτικό γυρισμό του ανδρα της, (η πεθερά της δεν πρόφτασε να έρθει στην Ελλάδα.) 

 Ένα ξύλινο απλό μπαουλάκι, πρόσφατα μόλις περιήλθε στα χέρια μου. Ήταν ό,τι είχε και δεν είχε μιά ζωή δύσκολη από την όμορφη και στρωμένη δουλειά που άφησαν στην Τυφλίδα. Η δε γιαγιά μου Ευθυμία ένα έξυπνο άτομο είχε ένα αρκετά μεγάλο κατάστημα με γλυκά και καραμέλες και ο παππούς Θεόδωρος κατάστημα ποτών. Η αντίστροφη μέτρηση άρχισε όταν ο "πατερούλης-δολοφόνος" άρχισε να στέλνει στο μέτωπο με την Τουρκία τους Έλληνες, να υπερασπιστούν τα σύνορα με ελάχιστα όπλα.  (Αναφορές λένε ότι ένα όπλο αντιστοιχούσε σε δύο στρατιώτες, με ελάχιστη τροφή και πολικές θερμοκρασίες"!

O μικρός Μάρκος, εγγονός του Μάρκου Αδαμίδη, αρματωμένος με τα φυσσίγια και το όπλο. Τελικά έγινε γιατρός...

Μερικά χρόνια αργότερα ο Μάρκος ορκίζεται και παίρνει το πτυχίο του γιατρού.

Το εμπορικό του Γιώργου Αδαμίδη στην Κομοτηνή.

Τα αδέλφια Τάκης και Γιώργος Αδαμίδης μαζί με τη Ρουμπίνη, νύφη του Γιώργου και σύζυγο του γιατρού Μάρκου. Τα δυο μικρά  είναι τα παιδάκια της Ρουμπίνης,  Ελπίδα και   Γιώργος.   

  Ευχαριστώ την Ελπίδα Αδαμίδου για το φωτογραφικό υλικό και τις πληροφορίες, που μου εμπιστεύτηκαν. [26 Μαρτίου 2014].
  Ευχαριστώ  την Έφη Αδαμίδου για το πολύτιμο υλικό που μου διέθεσε. Εύχομαι να τη βοήθησα ώστε να ξαναζήσει νοσταλγικά τα παιδικά της χρόνια και να ανασκαλέψει τις ρίζες της οικογένειας... Δυστυχώς εκείνα τα δύσκολα και μαύρα χρόνια της κατοχής, αν και δεν τα ζήσαμε οι ίδιοι, σημάδεψαν τις ζωές μας!