Γύρω στα 1957: Μια πανέμορφη φωτογραφία στην οποία υπάρχει ένας άνθρωπος που άφησε στο στίγμα του στον τόπο μας. Είναι ο Αλέξανδρος Σταυρίδης με το καβουράκι, ο εργολάβος που έχτισε τα τρία χαρακτηριστικά έργα της φωτογραφίας. Η εκκλησία (1931), το Δημοτικό σχολείο (1926) και το Ηρώο (1956), είναι δικά του δημιουργήματα. Δυστυχώς το Ηρώο, που για πάνω από 60 χρόνια ήταν ένα από τα πλέον χαρακτηριστικά έργα στις Σάπες δεν υπάρχει σήμερα.  Τα υπόλοιπα πρόσωπα είναι τα παιδιά του: Αντώνης και Τάσος. Αριστερά η σύζυγός του Σοφία, η Σταματία Καραθανάση, σύζυγος του τότε δημάρχου Σαπών και πίσω ο Τάκης Σταυρίδης, επίσης γιος του. Η μικρή στο μέσον είναι η Βούλα Χατζηχανίδου Κιουπτσή. (Αρχείο Ισίδωρου Καραθανάση).

Τo 1956, επί δημαρχίας Δημ. Καραθανάση, ολοκληρώνεται το νέο ηρώο στην καινούρια θέση, που θα παραμείνει για πολλά χρόνια. O εργολάβος που το κατασκεύασε ήταν ο Αλέκος Σταυρίδης. Η δαπάνη για την ανέγερσή του φτάνει τις 34.750 δρχ. Γύρω από το ηρώο υπήρχε μια συρμάτινη περίφραξη για την προστασία του. Την περίοδο 1969-1974 διατέθηκαν 9.600 δρχ για την επισκευή του. Η φωτογραφία είναι περίπου στα 1970. 

To ηρώο όπως ήταν το 1971 με τον κεντρικό δρόμο. Αργότερα, η περίφραξη αφαιρέθηκε. Ο χώρος μπροστά από το Ηρώο στρώθηκε με λευκές πλάκες πεζοδρομίου ενώ πίσω δεντροφυτεύτηκε. Και με αυτή τη μορφή του διατηρήθηκε μέχρι το 2010. [αρχείο Ανδρέα Καφετζή].

Σάπες 25 Μαρτίου 1965. Είναι από την τελετή κατάθεσης στεφάνων στο ηρώο. Είναι η αρχή της τελετής και αυτή την ώρα γίνεται η έπαρση της σημαίας από ένα στρατιώτη. Η διαφορά που θα παρατηρήσουν οι περισσότεροι είναι ότι ο ιστός βρίσκεται όχι κοντά το ήρώο, αλλά περίπου 40 μέτρα δυτικά από αυτό στην κορυφή ενός τριγωνικού σχήματος του χώρου που ξεχώριζε με ένα πεζοδρόμιο.  Στη φωτογραφία διακρίνουμε τους επισήμους στο βάθος σε στάση προσοχής, ενώ μπροστά στον ιστό η φιλαρμονική του Δήμου παιανίζει το εμβατήριο της σημαίας. Δίπλα το στρατιωτικό άγημα αποδίδει τιμές με τα όπλα "ανά χείρας''.  Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η όψη των σπιτιών που μας θυμίζει πώς ήταν την εποχή εκείνη. (Αρχείο: Γ. Ψωμιάδη).

Θυμάμαι όταν ήμουν μαθητής στο Δημοτικό και στο 6τάξιο Γυμνάσιο Σαπών, σε κάθε τελετή κατάθεσης στεφάνων, μετά από την επιμνημόσυνη δέηση, ακολουθούσε το προσκλητήριο πεσόντων. Δυο μέλη του συλλόγου "των Αναπήρων και Θυμάτων Πολέμου"  (θυμάμαι τον περιπτερά Θεοδόση Σπαθιάδη και τον Αντώνη Αντωνιάδη) που διάβαζαν ένα-ένα τα ονόματα αυτών που θυσιάστηκαν για την πατρίδα τους κατά τον ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940. Στο άκουσμα του ονόματος, ακουγόταν η λέξη: "απών" και μετά η φράση: "έπεσεν υπέρ πατρίδος στο ...", ο τόπος όπου θυσιάστηκε! Αν και ήμασταν παιδιά, η στιγμή εκείνη νιώθαμε ότι ήταν η πιο συγκινητική και όλοι σιωπούσαμε!  (αρχείο Γ. Ψωμιάδη).

Ο κατάλογος με τα ονόματα των πεσόντων στα βουνά της Πίνδου, την περίοδο του 1940-41.  Περιλαμβάνεται και το όνομα του Κοτζαρίδη Δημητρίου που έπεσε στη μάχη της Κρήτης (Κνωσσός) στις 10 Μαΐου 1941.

Ένας από τους ήρωες που έδωσαν τη ζωή τους για την Ελλάδα ήταν και ο Γεώργιος Κωνσταντινίδης του Συμεών, που γεννήθηκε στον Πόντο το 1916 και ήρθε προσφυγόπουλο με την οικογένειά του στα Κασσιτερά το 1925, περίπου 9 χρονών. Έγινε δάσκαλος και για πρώτη φορά πρέπει να πήγε για να διδάξει στην περιοχή της Ορεστιάδας. Δεν πρόλαβαν καν να αρχίσουν τα μαθήματα και άρχισε ο Πόλεμος της Αλβανίας. Τα σχολεία έκλεισαν και ο Γιώργος ντύθηκε στο χακί επιστρατευμένος πια για να πάει στο Αλβανικό Μέτωπο. Άφησε πίσω μια γυναίκα και τρία παιδιά! Τη γυναίκα του Μαρίκα, το Θεοχάρη (1936), τη Σεβαστή (1938) και τη Γεωργία (1939).  Το κακό δεν άργησε να έρθει και τα μαύρα μαντάτα βύθισαν στο πένθος την οικογένεια. Ο Γιώργος τραυματίστηκε βαριά στις σκληρές μάχες του Πόγραδετς στις 6 Δεκεμβρίου 1940 και πέθανε στις 12 /12/1940. Μετά από 9 χρόνια η πατρίδα για να τιμήσει τον ήρωα Γιώργο Κωνσταντινίδη παρέδωσε ένα δίπλωμα ευγνωμοσύνης για τη θυσία του προς αυτήν!  Την παραπάνω φωτογραφία μου έστειλε ο εγγονός του, επίσης Γιώργος Κωνσταντινίδης. Τον ευχαριστώ.

Από το προσωπικό μου φωτογραφικό αρχείο. Η Μαρίκα Κωνσταντινίδου και ο σύζυγος επιστρατευμένος στρατιώτης το 1940. Πολέμησε ηρωικά στις σκληρές μάχες του Πόγραδετς με τους Ιταλούς, Τραυματίστηκε βαριά και πέθανε  λίγο αργότερα στο XVII Πεδινό Χειρουργείο στις 12 Δεκεμβρίου 1940. 

Η φωτογραφία τραβήχτηκε περίπου στα 1936 με '37. Είναι τα τρία αγόρια  του σιδερά Κωνσταντίνου Λιπορδέζη που αρρώστησε και πέθανε το 1931. Ο ίδιος περιγράφει στο βιβλίο του "Τρεις αιώνες - 6 γεννεές - Μια ιστορία"  πόσο σκληρά αγωνίστηκε η χήρα μάνα τους Κατίνα για να τα μεγαλώσει.  Το 1939 ο μεσαίος γιος Γιώργος κατατάχθηκε στο στρατό και μετά από ένα χρόνο και κάτι κηρύχτηκε ο πόλεμος του 1940. Τότε επιστρατεύτηκε και ο αδερφός του Γιάννης για το Αλβανικό Μέτωπο. Στις 6 Δεκεμβρίου 1940 σκοτώνεται από τους καταιγιστικούς βομβαρδισμούς των Ιταλών στο Πόγραδετς!  Έτσι πέρασε στο πάνθεο των ηρώων της Ελλάδας. Κι όμως η οικογένειά του είχε πάντα το παράπονο της αγνωμοσύνης της, αφού δεν πρόσφερε στη μητέρα του ούτε μια άδεια λειτουργίας περιπτέρου, όπως έκανε και για τα άλλα θύματα και αναπήρους του πολέμου!

Γύρω στα 1936 σε φωτογραφείο της Καβάλας. Ο φωτογράφος αποτύπωσε το κλίμα της εποχής εκείνης με την εικόνα ενός "πολεμικού" αεροπλάνου, που ρίχνει βόμβες . Το ενδιαφέρον της φωτογραφίας επικεντρώνεται στο νεαρό άτομο που βρίσκεται στη 2η θέση. Πρόκειται για το Σάββα Κουμασίδη, ηλικίας τότε γύρω στα 16. Το παιδί αυτό λίγα χρόνια αργότερα, στρατεύτηκε και πολέμησε στον Αλβανικό Πόλεμο. Στις 10 Μαρτίου 1941, σκοτώθηκε στη μάχη του Μπόγραδετς.  Το πρώτο πρόσωπο είναι ο Νίκος Ουρεϊλίδης, εξάδεφος της Θεοδώρας Ρεφειάδου, το γένος Ουρεϊλίδη. (αρχείο Χαράλαμπου Ρεφειάδη). 

Λίγες πληροφορίες για τις μάχες εκείνης της εποχής:  Με την κατάληψη της Κλεισούρας (10 Ιανουαρίου 1941) το μέτωπο σταθεροποιήθηκε όλο το χειμώνα σε μια γραμμή που ξεκινούσε από το Πόγραδετς στη λίμνη Αχρίδα και κατέληγε στο Ιόνιο Πέλαγος στα βόρεια της Χειμάρρας. Ο Μουσολίνι, που είχε ξεκινήσει στις 28 Οκτωβρίου 1940 για ένα «στρατιωτικό πικ-νικ» στην Ελλάδα, αντιμετώπιζε τη χλεύη των συμμάχων του Γερμανών και τη διακύβευση του κύρους του φασισμού.

Χρειαζόταν επειγόντως την αναστροφή της κατάστασης με μια στρατιωτική επιτυχία. Διέταξε τους επιτελείς του να εκπονήσουν σχέδια για την ιταλική αντεπίθεση, που θα διηύθυνε ο ίδιος (1 Ιανουαρίου 1941).  Ο Ντούτσε άρχισε να ενισχύει τις δυνάμεις του στην Αλβανία με πρόσθετες μεραρχίες, που έφθασαν την παραμονή της επίθεσης στις 25, έναντι των 12 που θα παρέτασε η Ελλάδα. Ο αρχιστράτηγος Παπάγος και το επιτελείο του είχαν πολύ καλή πληροφόρηση για τις κινήσεις των Ιταλών από την Ιντέλιτζενς Σέρβις. Δεν μπορούσαν να μετακινήσουν περισσότερες δυνάμεις στο μέτωπο, γιατί έπρεπε να ενισχυθεί και η μακεδονική μεθόριος, λόγω της αναμενόμενης γερμανικής επίθεσης. Το επιτελείο πόνταρε πολύ στο ηθικό των ελλήνων στρατιωτών, που παρέμενε ακμαιότατο, όπως και στις πρώτες μέρες του πολέμου. 

Το πρωί της 2ας Μαρτίου 1941 ο Μουσολίνι πέταξε με αεροπλάνο από το Μπάρι στα Τίρανα για να αναλάβει προσωπικά ο ίδιος τη διεύθυνση της επιχείρησης Πριμαβέρα (Άνοιξη), όπως ονομάστηκε η ιταλική επίθεση. Τις επόμενες μέρες επισκέφθηκε όλες τις μεραρχίες του μετώπου συνέφαγε με στρατιώτες και αξιωματικούς και προσπάθησε να τους ανυψώσει το ηθικό. Τους τόνισε ότι μια νίκη θα είχε εξαιρετική σημασία για τη δόξα και το γόητρο της Ιταλίας. Στις 4:30 π.μ. της 9ης Μαρτίου 1941 ο Μουσολίνι έλαβε θέση στο προκεχωρημένο παρατηρητήριο της Ρεχόβα για να παρακολουθήσει ως άλλος Ξέρξης τον θρίαμβο των στρατιωτών του. Ποτέ άλλοτε κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ανώτατος στρατιωτικός ηγέτης δεν βρέθηκε τόσο κοντά στην πρώτη γραμμή της μάχης. Στις 6:30 το πρωί δίνει το σύνθημα της επίθεσης, που ξεκινά με μπαράζ πυροβολικού κατά των ελληνικών θέσεων σε όλο το μήκος του μετώπου.

Τρεις ώρες αργότερα αρχίζουν οι καθαυτό επιχειρήσεις, με την προσβολή των ελληνικών θέσεων στη διάβαση της Κλεισούρας. Σε ένα μέτωπο μόλις πέντε χιλιομέτρων, οι Ιταλοί επιτέθηκαν με 7 μεραρχίες και 156 τηλεβόλα, ενώ είχαν στη διάθεσή τους 400 αεροπλάνα. Μια προέλαση των ιταλικών δυνάμεων θα προκαλούσε μεγάλο ρήγμα στις ελληνικές θέσεις και θα άνοιγε τον δρόμο για τα Γιάννινα. Ο ίδιος ο Ντούτσε εξέδιδε συνεχώς διαταγές προς τον στρατηγό Ούγκο Καβαλέρο, τους σωματάρχες και τους διοικητές των μονάδων.   Οι μάχες που δόθηκαν ήταν σκληρές και συχνά εκ του συστάδην, με ξιφολόγχες και χειροβομβίδες. Οι αλλεπάλληλες εφορμήσεις των Ιταλών για την κατάληψη των στρατηγικών υψωμάτων γύρω από την Κλεισούρα αποκρούονταν με επιτυχία από τους αμυνομένους. Ο Μουσολίνι αντικαθιστούσε αμέσως τις αποδεκατισμένες μεραρχίες του με νέες, αδιαφορώντας για τις ανθρώπινες ζωές.  
Ιδιαίτερες στιγμές ηρωισμού, αλλά και φρίκης καταγράφηκαν στο Ύψωμα 731 του βουνού Τρεμπεσίνα. Από τις 9 έως τις 19 Μαρτίου οι άνδρες του 5ου Συντάγματος Πεζικού που το υπερασπίζονταν δέχθηκαν πάνω από 18 επιθέσεις από τους Ιταλούς. Το βουνό, γεμάτο καστανιές, στην κυριολεξία ανασκάφηκε από τους βομβαρδισμούς και έγινε «κρανίου τόπος». Οι μαχητές του αναγκάστηκαν να καλύπτονται πίσω από πτώματα ιταλών στρατιωτών. Στο τέλος, με την κραυγή «ΑΕΡΑ» και εφ’ όπλου λόγχη, οι έλληνες φαντάροι απώθησαν τους επιτιθέμενους Ιταλούς, γράφοντας σελίδες δόξας και μεγαλείου.  Εκείνη την περίοδο, στις 10 Μαρτίου 1941, σκοτώθηκε ο νεαρός ήρωας Σάββας Κουμασίδης! 

Μέρα με τη μέρα, ο Μουσολίνι έβλεπε ξεκάθαρα ότι η επιχείρηση Πριμαβέραεξελισσόταν σ’ ένα μεγαλοπρεπέστατο φιάσκο. Το συνειδητοποίησε πλήρως το πρωί της 21ης Μαρτίου 1941, όταν κάλεσε τον φίλο του στρατηγό Πίκολο για να του ανακοινώσει ότι θα εγκαταλείψει το μέτωπο. «Σε κάλεσα εδώ επειδή αποφάσισα να γυρίσω αύριο στη Ρώμη… Μου έρχεται εμετός μέσα σε αυτή την ατμόσφαιρα» και στη συνέχεια, γεμάτος οργή, ξέσπασε κατά των αξιωματικών του: «Με εξαπάτησαν, δεν κάναμε ούτε ένα βήμα προς τα εμπρός. Τους περιφρονώ βαθύτατα!». Την ίδια μέρα, ο Υπουργός Εξωτερικών της Μεγάλης Βρετανίας, Άντονι Ίντεν τηλεγραφούσε στον πρωθυπουργό Αλέξανδρο Κορυζή, προκειμένου να τον συγχαρεί για την «περίλαμπρον ελληνικήν νίκην». Το πρωί της 22ας Μαρτίου ένας τσακισμένος και ταπεινωμένος Μουσολίνι έπαιρνε τον δρόμο της επιστροφής για τη Ρώμη. Ο στρατός είχε υποστεί πανωλεθρία, με 12.000 νεκρούς και 3.000 τραυματίες. Οι απώλειες της ελληνικής πλευράς ανήλθαν σε 1.200 νεκρούς και 4.000 τραυματίες.

Το 2010 το ηλικίας 55 χρόνων ηρώο, έπαυσε να υπάρχει. Τη θέση του πήρε ένα τελείως διαφορετικό ηρώο, μοντέρνας τεχνοτροπίας, επί δημαρχίας Γ. Πιλιλίτση. Λέγεται ότι τα σχέδια έκανε ένας διάσημος αρχιτέκτονας, αλλά ακούγονται πολλές αντιρρήσεις για την κατασκευή του. Η μορφή του, το σκούρο χρώμα του γρανίτη είναι αλήθεια ότι ξενίζουν τον πολίτη. Προσωπικά, ούτε κι εγώ ενθουσιάστηκα. Αλλά μάλλον θα το συνηθίσουμε. Άλλωστε δεν είναι και εύκολο να χαλάσει! Στις 24 Μαρτίου 2011, έγινε η πρώτη κατάθεση στεφάνων από τα σχολείο της πόλης μας στο καινούριο ηρώο. Η φωτογραφία λίγο πριν από την άφιξη των επισήμων αρχών.

Σάπες 25/3/2022. Στο Ηρώο των Σαπών.

Όσοι παραβρέθηκαν στην τελετή κατάθεσης στεφάνων τη μέρα εκείνη είδαν μια καινούρια εικόνα! Στην κεντρική θέση, όπου είχε κατασκευαστεί το ένα από τα τρία έργα  σε μορφή πυραμίδας το 2011, βρισκόταν ένα άλλο μνημείο από λευκό μάρμαρο, όμοιο περίπου με αυτό που είχε κατασκευάσει ο εργολάβος τότε (1955/56) Αλέξανδρος Σταυρίδης. Κατασκευαστής του ο εγγονός του Ηλίας Σταυρίδης.  Η προσωπική μου άποψη είναι θετική!  Εύχομαι να γίνουν και οι άλλες δυο αλλαγές, που πλέον ακόμη περισσότερα δεν δένουν με τον περιβάλλοντα χώρο. Και δεν είναι ανάγκη να γίνουν άλλες κατασκευές. Περιμετρικά θα μπορούσαν να τοποθετηθούν δενδράκια χαμηλής βλάστησης!!!  Για οποιαδήποτε μελλοντική αλλαγή θα σας ενημερώσω!

Το μνημείο αυτό έγινε το 2001, από τον τότε Δήμαρχο Ν. Χαριτόπουλο προς τιμήν των Πεσόντων Ελλήνων της περιόδου 1941-44 [βουλγαρική κατοχή]. Τα ονόματά τους υπάρχουν επάνω σε μαρμάρινη πλάκα. Εδώ και μερικά χρόνια έχουν ατονήσει οι εκδηλώσεις που γινόταν στη μνήμη των ανθρώπων αυτών.

Η μαρμάνινη πλάκα βρίσκεται στο Ηρώο του χωριού των Ασκητών-Σαπών.  Εδώ είναι γραμμένα τα ονόματα αυτών που θυσιάστηκαν την περίοδο του πολέμου 1940-44  και του Εμφυλίου Πολέμου 1947 - 49...  

ΠΡΟΣΚΛΗΤΗΡΙΟ ΠΕΣΟΝΤΩΝ ΤΟΥ  1940 ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ ΜΑΣ

ΚΟΥΡΔΑΛΟΣ Ιωάννης του Χαραλάμπους. Λοχαγός, Διώνη, του 22 Σ.Π. Πέθανε στο ΧΙΙΙ Ορεινό Χειρουργείο (μάχη Κορίτσας) στις 9 Ιανουαρίου 1941.

ΟΠΛΙΤΕΣ 
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ Δημήτριος του Αντωνίου/ Στρύμη/ Πέθανε στο Στρατιωτικό Νοσοκομείο Ξάνθης στις 30 Σεπτεμβρίου 1940.
ΑΝΤΙΚΑΣ Αθανάσιος του Χρήστου/ Άμφια/του 29 Σ.Π./ Φονεύθηκε στο Πόγραδετς στις Δεκεμβρίου 1940.
ΑΝΤΩΝΙΑΔΗΣ Νικόλαος του Βασιλείου/ Άμφια / Πέθανε στο Γ2 Ορεινό Χειρουργείο στις 19 Δεκεμβρίου 1940.
ΑΝΤΩΝΙΑΔΗΣ ή ΚΙΟΣΣΕΣ Παναγιώτης του Βασιλείου/Αρίσβη/ 29 Σ.Π./ Φονεύθηκε στο Μάλι Σεντέλι στις 22 Μαρτίου 1941.
ΑΡΛΑΚΑΚΗΣ Παναγιώτης του Ευαγγέλου/ Αρσάκειο / 29 Σ.Π. / Φονεύθηκε στο Υψ. Σεντέλι στις 8 Μαρτίου 1941.
ΒΟΣΝΙΔΗΣ Μιχαήλ του Λουκά/ Κασσιτερά / 29 Σ.Π. /Φονεύθηκε στο Πόγραδετς στις 9 Δεκεμβρίου 1940.
ΓΙΟΝΟΥΣ ΑΛΗ Χουσείν του Αλή/ Λύκειο/  29 Σ.Π. Φονεύθηκε στο Υψ. Σεντέλι (ΒΑ. Τεπελενίου) στις 10 Μαρτίου 1941.
ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑΚΗΣ ή ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑΣ Χρήστος του Κων/νου / Άρατος / 29 Σ.Π./ Πέθανε από πολεμικό τραύμα σε Στρατιωτικό Νοσοκομείο στις 22 Δεκεμβρίου 1940.
ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ Γεώργιος του Μιχαήλ/  Στρύμη / 29 Σ.Π. / Φονεύθηκε στο Υψ. Σεντέλι (ΒΑ. Τεπελενίου) στις 9 Μαρτίου 1941.
ΙΣΠΟΓΛΟΥ Μεμέτ Αλή Μεμέτ του Αλή Μεμέτ/  Αρίσβη / του Σταθμού Εφοδιασμού Ξάνθης. Πέθανε στο Στρατιωτικό Νοσοκομείο Ξάνθης στις 17 Ιανουαρίου 1941.
ΚΕΛ ΜΕΜΕΤ ΟΓΛΟΥ Αλή του Μεμέτ/ Αρίσβη / 81 Σ.Π. Πέθανε στο Στρατιωτικό Νοσοκομείο Αλεξανδρούπολης στις 2 Νοεμβρίου 1940.
ΚΟΠΕΛΙΔΗΣ Ιωάννης του Χαραλάμπους / Ασκητές /του 29 Σ.Π. /Φονεύθηκε στο Υψ. Σεντέλι στις 9 Μαρτίου 1941.
ΚΟΤΖΑΡΙΔΗΣ Δημήτριος του Γεωργίου / Σάπες / Φονεύθηκε στην Κνωσσό (μάχη Κρήτης) στις 10 Μαΐου 1941.
ΚΟΥΜΑΣΙΔΗΣ ή ΓΟΥΜΑΣΙΔΗΣ Σάββας του Προδρόμου /  Σάπες / 29 Σ.Π. / Φονεύθηκε προ Τεπελενίου στις 9 Μαρτίου 1941.
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ Γεώργιος του Συμεών / Κασσιτερά / 29 Σ.Π. / Πέθανε στο XVII Πεδινό Χειρουργείο στις 12 Δεκεμβρίου 1940.
ΚΩΣΤΙΔΗΣ Παναγιώτης του Χρήστου / Αρριανά / 29 Σ.Π. / Φονεύθηκε στο Πόγραδετς στις 9 Δεκεμβρίου 1940.
ΛΙΑΠΗΣ Θεόδωρος του Θεοδώρου. / Λύκειο / του 29 Σ.Π. / Φονεύθηκε στο Υψ. Σεντέλι (ΒΑ. Τεπελενίου) στις 14 Μαρτίου 1941.
ΛΙΠΟΡΔΕΖΗΣ Ιωάννης του Κων/νου /  Σάπες /1916 /29 Σ.Π. / Φονεύθηκε στο Πόγραδετς στις 6 Δεκεμβρίου 1940
ΜΑΛΕΣ Ευάγγελος του Κων/νου / Χαμηλό / 1904 /29. Σ.Π./ Πέθανε στο Γ1 Πεδινό Χειρουργείο στις 29 Δεκεμβρίου 1940.
ΜΕΜΕΤ ΟΓΛΟΥ Αχμέτ του Μεμέτ / Βέλκιο /1905/ 87 Σ.Π./ Φονεύθηκε στην Περιφέρεια Βερμίν σε αεροπορικό βομβαρδισμό στις 13 Απριλίου 1941.
ΜΠΑΞΕΒΑΝΗΣ Κων/νος του Χαραλάμπους / Στρύμη /1912 /29 Σ.Π. / Πέθανε στο χωριό Πισκοπίγια στις 30 Δεκεμβρίου 1940.
ΝΙΓΔΕΛΙΔΗΣ Πρόδρομος του Θεοδοσίου / Ασκητές / 1906 / 29 Σ.Π. / Φονεύθηκε στο Πόγραδετς στις 9 Δεκεμβρίου 1940.
ΠΑΝΤΑΖΗΣ Γεώργιος του Κλεάνθη. / Χαμηλό /1911 / 29 Σ.Π. / Φονεύθηκε στο Πόγραδετς στις 9 Δεκεμβρίου 1940.
ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ Λάζαρος του Κοσμά. / Νέα Σάντα /1913 / 29 Σ.Π. / Πέθανε από πολεμικό τραύμα σε Στρατιωτικό Νοσοκομείο στις 17 Δεκεμβρίου 1940.
ΠΟΛΥΜΕΝΙΔΗΣ Πολυμένης του Τρύφωνα /  Άμφια / 1912 / 29 Σ.Π./  Πέθανε στο Γ2 Ορεινό Χειρουργείο (Σοβιανή) στις 12 Ιανουαρίου 1941.
ΣΕΡΜΠΕΖΗΣ Νικόλαος του Νικολάου / Νέα Σάντα /1912 / 21 Σ.Π. / Πέθανε στο Β’ Πεδινό Χειρουργείο (Κοσίνα) στις 21 Μαρτίου 1941.
ΣΤΑΥΡΙΔΗΣ Σταύρος του Αναστασίου / Άμφια /  Ε’ Μοίρας Βαρέως Πυροβολικού /  Πέθανε σε Στρατιωτικό Νοσοκομείο (Τ.Τ. 415) στις 21 Νοεμβρίου 1940.
ΤΟΡΟΥΝΙΔΗΣ Ευστάθιος του Ελισσαίου / Κασσιτερά / 1906 / 29 Σ.Π. / Πέθανε στο Σταθμό Επιδέσεως Περιοχής Πόγραδετς στις 6 Δεκεμβρίου 1940.
ΤΣΟΤΡΑΣ Αριστείδης του Στυλιανού /  Στρύμη /1905 / 29 Σ.Π. / Φονεύθηκε στο Υψ. Σεντέλι (ΒΑ Τεπελενίων) στις 10 Μαρτίου 1941.
ΧΑΒΑΤΖΑΚΗΣ Γεώργιος του Δημητρίου /  Άρατος / 1915 /  29 Σ.Π. / Φονεύθηκε στο Υψ. Σεντέλι στις 10 Μαρτίου 1941.
ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ Ιωάννης του Μιχαήλ / Αρριανά / 1907 / 29 Σ.Π. / Φονεύθηκε στην Κλεισούρα στις 13 Μαρτίου 1941.

ΕΞΑΦΑΝΙΣΜΕΝΟΙ ΟΠΛΙΤΕΣ

ΜΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ Κων/νος του Δημητρίου / Νέα Σάντα /1907 / 29 Σ.Π. / Εξαφανίσθηκε στο Υψ. Τρία Αυγά (Βερατίου) στις 14 Μαρτίου 1941.
ΤΡΑΜΠΙΔΗΣ Πασχάλης του Παναγιώτη / Σάπες / 1907 / 29 Σ.Π. Εξαφανίσθηκε στη μάχη ΒΔ Πόγραδετς στις 6 Δεκεμβρίου 1940.

ΑΡΓΟΤΕΡΑ...

Ένας ακόμη μάρτυρας από τις Σάπες, ο Μπεκιαρίδης Τριαντάφυλλος, εκτελέστηκε από τους Γερμανούς στη Λέσβο, στις 14 Σεπτεμβρίου 1944. 

Σπάνιο και μοναδικής αξίας απόκομμα της Λεσβιακής εφημερίδας "ΦΩΣ" στο οποίο δημοσιεύεται η εκτέλεση πέντε Έλληνων από το Γερμανικό Στρατό Κατοχής. Για τον Τριαντάφυλλο Μπεκιαρίδη αναφέρει ότι καταδικάστηκε σε θάνατο, γιατί ενώ ήταν χωροφύλαξ και ήταν γνώστης του "εγκλήματος" δεν ανέφερε το γεγονός στους ανωτέρους του, ούτε στις Γερμανικές Αρχές.

  Στη διάρκεια των 40 μηνών της γερμανικής κατοχής στο νησί, (4 Μαΐου 1941-10 Σεπτεμβρίου 1944) πραγματοποιήθηκαν 17 επίσημες εκτελέσεις με 42 θύματα.  Στη 15η ομαδική εκτέλεση που έγινε το πρωινό της 14ης Σεπτεμβρίου 1943, μετά από καταδίκη σε θάνατο, για απόπειρα διαφυγής στην Μέση Ανατολή, από Γερμανικό Στρατοδικείο Μυτιλήνης στις 2/8/1943, η ανακοίνωση της έγινε μέσα από της στήλες της εφημερίδας «ΦΩΣ» στις 15/9/43. 

 Περισσότερες λεπτομέρειες για τις ομαδικές εκτελέσεις της Λέσβου, μπορείτε να διαβάσετε εδώ: [Πληροφορίες]

Από το ΠΟΛΕΜΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ 3ου Τάγματος του 29ου Σ.Π.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΑΣΧΑΛΗ ΤΡΑΜΠΙΔΗ

  Σύμφωνα με το πολεμικό ημερολόγιο, η συνολική δύναμη του τρίτου Τάγματος του 29ου Συντάγματος Πεζικού ήταν 27 Αξιωματικοί και 971 οπλίτες. Από την ονομαστική κατάσταση περίπου 100 αξιωματικών και οπλιτών (αφορά ένα από τα πέντε τμήματα του Τάγματος) Τα 2/3 των ανδρών κατάγονταν από την περιοχή της Ροδόπης και το 1/3 από άλλα μέρη της Ελλάδος (Κυρίως από το Ρέθυμνο της Κρήτης!). 

  Ένα από τα πρόσωπα που αφορά τον τόπο μας είναι και αυτό του Πασχάλη Τραμπίδη [1907-1940]. Ήρθε στον τόπο μας πρόσφυγας από την Πέτρα της Ανατ. Θράκης. Απέκτησε δυο παιδιά, τον Παναγιώτη (1930-2015) και τη Θεοδώρα (1933). Το 1940 επιστρατεύτηκε από το 29 Σ.Π. με έδρα την Κομοτηνή και έλαβε μέρος στον πόλεμο με τους Ιταλούς. Στις 6 Δεκεμβρίου 1940 συνεχίστηκε η επίθεση της προηγούμενης ημέρας δια την προκάλυψιν Φιλίππου και Μακεδονίας, η οποία την προηγούμενη δεν είχε ολοκληρωθεί. Στις επιχειρήσεις συμμετείχε και ο 10 Λόχος, στον οποίο συμμετείχε ο Πασχάλης.  Στο τέλος της ημέρας, ο Αξιωματικός που κατέγραφε το ημερολόγιο σημείωνε τα γεγονότα της 6ης Δεκεμβρίου. Τον Πασχάλη, το όνομα του οποίου υπάρχει στο παραπάνω απόσπασμα του ημερολογίου τον καταγράφει ως εξαφανισθέντα του 10 Λόχου.  Και αυτό οφείλεται στο ότι πολλές εκατοντάδες στρατιωτών που σκοτώθηκαν στις διάφορες μάχες δεν αναγνωρίστηκαν και τάφηκαν βιαστικά σε διάφορα σημεία των πεδίων των μαχών.  Γνωρίζω ότι τα τελευταία χρόνια γίνονται προσπάθειες από τη χώρα μας να γίνει έρευνα και εξέταση των οστών τους, ώστε να αναγνωριστούν τα ονόματά τους.

Οι τρεις φωτογραφίες προέρχονται από το βιογραφικό του Ευάγγελου Σερμπέζη, κατοίκου Νέας Σάντας.  Είναι οι τρεις ήρωες που έδωσαν τη ζωή τους για την πατρίδα στα Αλβανικά βουνά στον πόλεο εναντίον των Ιταλών. Τα ονόματά τους συμπεριλαμβάνονται στον κατάλογο των ηρώων του από επίσημες πηγές του Αρχηγείου Ενόπλων Δυνάμεων. Ειδικότερα αναέρονται τα εξής για τον καθένα: 

ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ Λάζαρος του Κοσμά. / Νέα Σάντα /έτος γεν:1913 / 29 Σ.Π. / Πέθανε από πολεμικό τραύμα σε Στρατιωτικό Νοσοκομείο στις 17 Δεκεμβρίου 1940.  

ΣΕΡΜΠΕΖΗΣ Νικόλαος του Νικολάου / Νέα Σάντα /έτος γεν: 1912 / 21 Σ.Π. / Πέθανε στο Β’ Πεδινό Χειρουργείο (Κοσίνα) στις 21 Μαρτίου 1941.  

ΕΞΑΦΑΝΙΣΜΕΝΟΙ ΟΠΛΙΤΕΣ ΜΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ Κων/νος του Δημητρίου / Νέα Σάντα /έτος γεν: 1907 / 29 Σ.Π. / Εξαφανίσθηκε στο Υψ. Τρία Αυγά (Βερατίου) στις 14 Μαρτίου 1941. [Όσοι έχουν καταγραφεί ως εξαφανισθέντες είναι όσοι δεν έχει εντοπιστεί η  ταυτότητά τους ή δεν έχουν ανευρεθεί στο πεδίο της μάχης.